انقباض نفت دنیا، انبساط اقتصاد ایران
اعضای اوپک و تاثیرگذارترین اعضای غیراوپک پنجشنبه‌ای که گذشت در وین توافق کردند طرح کاهش تولید نفت که با عنوان فریز نفتی شناخته می‌شود، بار دیگر برای ۹ ماه تمدید شود. این تصمیم در راستای افزایش نرخ نفت و کاهش میزان تولید بود.
با توجه به اینکه ایران یکی از کشورهای نفتی دنیا به شمار می‌رود که پایه اقتصاد آن بر نفت استوار شده، این تصمیم بر اقتصاد ایران نیز تاثیر قابل‌توجهی خواهد داشت. این توافق در هتل کوبورگ وین به امضا رسید، هتلی که محل برگزاری مذاکرات هسته‌ای ایران با کشورهای ۱+۵ بود. گسترش صمت این توافق را پیش از گردهمایی وزیران نفتی در هتل کوبورگ با عنوان «لابی‌ها نفت را فریز می‌کند» پیش‌بینی کرده بود. این گزارش در ادامه به دلایل اصلی توافق فریز نفتی و تاثیر آن بر اقتصاد ایران پرداخته است.
آن چه گذشت
اعضای سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) در نشست ۳۰ نوامبر ۲۰۱۶ (۱۰ آذر۹۵) برای تثبیت بازار نفت و جلوگیری از کاهش بیشتر نرخ تصمیم گرفتند عرضه نفت خود را به ۳۲ میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه در روز برسانند و این به معنای کاستن روزانه یک میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه از میزان تولید کشورهای عضو این سازمان بود. توافق مقدماتی این تصمیم (۲۸ سپتامبر، ۷مهر ۱۳۹۵) در نشست فوق‌العاده الجزیره انجام شد.۱۰ روز پس از نشست نوامبر ۲۰۱۶ وزیران نفت و انرژی اوپک، تولیدکنندگان عضو اوپک و غیراوپک در وین گردهم آمدند و بر سر کاهش حدود ۶۰۰ هزار بشکه‌ای از سوی کشورهای غیرعضو این سازمان توافق شد. روسیه با تعهد کاهش روزانه ۳۰۰ هزار بشکه‌ای، بزرگترین تولیدکننده غیرعضو اوپک است.توافق کشورهای عضو و غیرعضو اوپک از یکم ژانویه ۲۰۱۷ اجرایی شد و در نشست ۱۷۲ این سازمان، وزیران نفت و انرژی اوپک بار دیگر تصمیم گرفتند توافق کاهش عرضه را تا مارس ۲۰۱۸ تمدید کنند و پس از آن کشورهای غیرعضو اوپک در نشستی مشترک با اعضای این سازمان دوباره متعهد به مشارکت در برنامه جهانی کاهش عرضه شدند. در ادامه این جریان «نشست ۱۷۳» وزیران نفت اوپک برای تصمیم‌گیری درباره چگونگی عرضه نفت، پنجشنبه ۹ آذر (۳۰ نوامبر ۲۰۱۷) در وین- پایتخت اتریش- برگزار شد.
نقش تاثیرگذار غیراوپکی‌ها
علاوه بر کشورهای نفتی عضو اوپک ۱۰ کشور نفتی در دنیا وجود دارد که عضویت در اوپک را نپذیرفته‌اند؛ بین این ۱۰کشور روسیه به‌عنوان مهم‌ترین تولیدکننده غیرعضو دیده می‌شود.
کشورهای غیرعضو در عمده تصمیم‌گیری‌ها، نگاهی به رفتار نفتی روسیه دارند. تاثیرپذیری آنها از روسیه به این دلیل است که بخشی از آنها از جمله جمهوری آذربایجان، گرجستان، قزاقستان و ارمنستان پیش از فروپاشی شوروی یک کشور بودند و با اینکه برخی از آنها با یکدیگر در «تخاصم» هستند اما هر کدام به طور جداگانه با روسیه ارتباط مناسبی دارند و در چنین شرایطی یک گام عقب‌تر از «کشور مادر» حرکت می‌کنند. بر این اساس اگر روسیه در جریان یک تصمیم با اوپک همراه شود، احتمال همراهی برخی دیگر از کشورهای غیرعضو نیز افزایش پیدا می‌کند و این موضوع در اجرای قاطعانه توافق‌های اوپک اهمیت بسیار زیادی دارد. امسال نیز برای توافق تمدید فریز نفتی، اوپکی‌ها با کشورهای غیرعضو لابی‌هایی داشتند که به نتایج مناسبی دست یافت. «همایش ۱۷۳» اوپک را می‌توان از نظر تاثیر احتمالی آن بر بازار نفت نشست مهمی دانست. گزارش‌های منتشر شده نشان می‌دهد مذاکرات دوجانبه و چندجانبه برای ایجاد هماهنگی‌های لازم پیش از برگزاری این همایش نه تنها بین اعضای اوپک، بلکه بین کشورهای غیرعضو اوپک همراهی‌کننده به‌ویژه روسیه که هم‌اکنون بزرگترین تولیدکننده نفت خام به شمار می‌آید از قبل آغاز شده و اظهارنظرهایی نیز از سوی مقام‌های ذی‌ربط این کشورها منتشر شده است.
پیش از مذاکرات وین
موضوع اصلی «همایش ۱۷۳»، تصمیم‌گیری برای تمدید کردن یا نکردن فریز نفتی در نوامبر گذشته تا پایان سال ۲۰۱۸ میلادی(۱۳۹۷) بود. در نشست نوامبر سال گذشته اوپک به منظور اعاده ثبات بازار نفت، تصمیم گرفت تولید خود را از ابتدای سال ۲۰۱۷ میلادی برای ۶ ماه (پایان ژوئن ۲۰۱۷) نسبت به میزان تولید اکتبر سال ۲۰۱۶ به میزان ۱/۲میلیون بشکه در روز کاهش دهد (کاهش تولید هر یک از اعضای سازمان، به استثنای ایران، لیبی و نیجریه در حد ۴/۵ درصد از میزان تولیدشان)؛ کشورهای همراهی‌کننده غیرعضو اوپک به رهبری روسیه توافق کردند تولید خود را حدود ۶۰۰ هزار بشکه در روز کاهش دهند. کارگروهی نیز برای نظارت بر اجرای توافق ایجاد شد که با تشکیل منظم نشست‌های پایبندی کشورهای امضاکننده توافق را بررسی و اعلام کند.
تاثیر فریز نفتی بر ایران
بر این اساس با توجه به مذاکرات بیژن نامدار زنگنه با اعضای اوپک و مجوز افزایش تولید نفت در ایران، تصمیم ادامه فریز نفتی بر اقتصاد ایران تاثیر بسیاری می‌تواند داشته باشد. آنچه در این زمینه اهمیت دارد، کاهش تولید اعضای عضو و برخی از اعضای غیرعضو اوپک برای کاهش میزان تولید نفت است. این تصمیم که با هدف افزایش نرخ نفت گرفته شده می‌تواند به اقتصاد ایران کمک بسیاری داشته باشد. آخرین نرخ نفت که از طرف اوپک اعلام شد ۶۱/۳۱ دلار بود. حال آنکه برخی پیش‌بینی‌ها براساس افزایش نرخ نفت تا ۸۰دلار است. اتفاقی که از آن می‌توان به عنوان معجزه‌ای برای اقتصاد ایران یاد کرد. برگ برنده ایران اکنون مجوز افزایش تولید و صادرات نفت است. پیش از نخستین نشست فریز نفتی بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت ایران موفق شد این مجوز را در جریان برخی مذاکرات برای کشورمان دریافت کند. چند پس از این مجوز، اوپک موضوع فریز نفتی را مطرح کرد که از طرف ایران نیز مورد حمایت قرار گرفت. اتفاقی که اکنون رخ داده از این قرار است که کشورهای عضو و غیرعضو اوپک براساس تمدید توافق کاهش میزان تولید، موظف هستند تولید و صادرات نفت خود را به طور چشمگیری کاهش دهند. این تعهد در حالی داده می‌شود که تاثیر آن به دلیل مجوز افزایش تولید و صادرات بر ایران چندان نخواهد بود.
تاثیر فریز نفت بر نرخ
در گام نخست هدف اوپک از طرح فریز نفتی، کاستن از مازاد موجودی انبارهای نفت و فرآورده‌های نفتی در سراسر دنیا بود که اوایل سال گذشته میلادی به میزان بسیار بالایی رسید و حدود ۳۵۰ تا ۴۰۰ میلیون بشکه بیشتر از میانگین سطح انبار در ۵ سال گذشته بود. این انباشت ذخایر نفت خام و فرآورده‌ها فشار زیادی بر قیمت‌های نفت وارد می‌کرد و بدون کاهش این مازاد ذخایر نفت و فرآورده‌های نفتی اعاده ثبات بازار نفت حول قیمت‌های منصفانه (به‌عنوان مثال ۶۰ دلار برای هر بشکه در آن زمان) امکان نداشت.پس از دور نخست تصویب فریز نفتی و با توجه به مشکلات پیچیده‌ای که در این زمینه برای کشورهای عضو و غیرعضو اوپک به وجود آمد میزان بالای پایبندی اعضای اوپک و کشورهای تولیدکننده نفت غیر عضو این سازمان به اجرای توافق یادشده و سپس تمدید تصمیم یاد شده (در نشست پیشین اوپک در تابستان ۲۰۱۷میلادی برای ۹ ماه دیگر و تا پایان مارس (۲۰۱۸) اردیبهشت ۹۷ از سقوط بیشتر نرخ نفت جلوگیری شد. در این زمینه با تعادل عرضه و تقاضا در بازارهای نفت به‌تدریج قیمت‌ها متعادل شد.
افزایش نرخ نفت و نگرانی‌های جدید
در هفته‌های گذشته نرخ نفت به دلیل مجموعه‌ای از عوامل بنیادی و نیز تحولات سیاسی افزایش یافت و این موضوعی نبود که از طرف اوپک پیش‌بینی شده باشد. برخی از رسانه‌ها این دلایل را بیشتر حول موضوع‌هایی مانند قطع صادرات نفت از منطقه کرکوک عراق، اعلام کاهش صادرات نفت عربستان به میزان ۱۲۰ هزار بشکه در روز، تحولات سیاسی در عربستان سعودی که با بازداشت گسترده وزیران و سیاستمداران، شاهزاده‌ها و سرمایه‌داران در آن کشور همراه بود، استعفای نخست‌وزیر لبنان در عربستان و تنش سیاسی بین دولت‌های عربستان و لبنان در موضوع «عدم امکان»، می‌دانستند. بنابراین دلایل قوی برای احتیاط در نشست گذشته به وجود آمد و در نهایت اعضا فریز نفتی را پذیرفتند.