عبدالرحمن رحیمی – گروه معدن: ایران با توجه به قرار گرفتن در مسیر کانی‌های معدنی از موقعیت مطلوبی در زمینه بهره‌برداری از کانی‌های معدنی برخوردار است که آن را در گروه ۱۰ کشور برتر جهان از نظر ظرفیت‌های معدنی قرار داده است.

در این بین استان‌های خراسان شمالی، مرکزی و هرمزگان با دارا بودن ۹۱۱ پروانه بهره‌برداری صادرشده توانسته‌اند با استخراج مواد معدنی از ذخایر ۳میلیارد و ۸۷۰میلیون تنی برای حدود ۷هزار و ۹۰۰ نفر به شکل مستقیم فرصت شغلی ایجاد کنند. معادنی که با وجود فراز و نشیب‌های فراوان، باز هم فعالند. صمت در گفت‌وگو با مسئولان این ۳ استان به بررسی روند برداشت و فرآوری کانی در آنها پرداخته است.

اعتبار مالی، نیاز اجرای برنامه‌های اکتشافی
ثبت آمار ۲۰۷ معدن در سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان شمالی، مجموعه پروانه‌های بهره‌برداری صادر شده از سوی این سازمان برای استخراج اسمی سالانه ۱۰میلیون و ۷۱۲ هزار تنی از ذخایر یک‌میلیارد و ۳۵ میلیون تنی کانی‌های معدنی است. رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان شمالی در گفت‌وگو با صمت به اشتغال۲هزار و ۱۳۸ نفری در آنها اشاره کرد و گفت: بخش عمده پروانه‌های بهره‌برداری صادرشده برای این معادن مربوط به سنگ‌های لاشه است که ارزش اقتصادی زیادی ندارند. البته معادنی مانند بوکسیت و باریت جزو معادن منحصر به فرد و دارای ارزش افزوده استان هستند که برداشت از آنها توجیه اقتصادی مناسبی دارد. استقرار معادن بوکسیت در شهرستان جاجرم، زمینه‌ساز احداث و بهره‌برداری از واحد فرآوری است که علاوه بر جلوگیری از خام‌فروشی، ارزش‌افزوده مناسب‌تری برای استان دارد. یحیی نیکدل با پرداختن به این موضوع ادامه داد: معادن باریت مستقر در شهرستان «راز» و «جرگلان» به دلیل نبود واحدهای فرآوری، به شکل خام از استان خارج می‌شود که امید است با راه‌اندازی واحدهای فرآوری از این اقدام، جلوگیری و ارزش افزوده مناسبی در آن ایجاد شود. به گفته نیکدل ظرفیت بالای معادن مرمر مستقر در حومه شهرستان بجنورد به همراه معادن مرمریت شهرستان «گرمه»، اشتغال و ارزش افزوده مطلوبی برای استان داشته است. البته استقرار معادن سنگ‌آهن در جنوب استان نیز از دیگر مزیت‌های خراسان شمالی در زمینه بهره‌برداری از کانی‌های معدنی است که مطالعات اکتشافی آنها به وسیله بخش خصوصی انجام شده و بهره‌برداری از آنها در دست اقدام است. به گفته رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت این استان پهنه معدنی جنوب خراسان شمالی از پهنه‌هایی است که با توجه به موفق نبودن واگذاری از طریق مزایده، در رایزنی با وزارت صنعت، معدن و تجارت، مراحل مطالعات اکتشافی آن به سازمان ملی زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی واگذار شده ولی با توجه به اجرای عملیات اکتشافی هنوز کامل نشده و درصورت تکمیل می‌توان عملیات بهره‌برداری از آن را آغاز کرد.
عملیات ژئوفیزیک هوایی برای شناسایی ظرفیت‌های معدنی موجود در خراسان شمالی از دیگر اقدامات دستیابی به منابع و ظرفیت‌های جدید است که نیکدل با اشاره به آن افزود: با مشخص شدن نتیجه بررسی اولیه شناسایی کانی‌های موجود، اطلاعات دریافتی برای انجام اکتشافات تفصیلی و غیرتفصیلی در اختیار بخش خصوصی قرار داده خواهد شد تا با تکمیل روند شناسایی، اقدامات لازم در زمینه استخراج انجام شود. انجام نشدن اقدامات اساسی و بنیادی در زمینه شناسایی و بهره‌برداری از معادن خراسان شمالی از دیگر مشکلاتی است که رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت این استان با تاکید بر آن، اظهار کرد: امید است با اختصاص برخی اعتبارات و منابع مالی از محل ردیف‌های ملی پیش‌بینی شده در برنامه‌های توسعه و با در نظر گرفتن محرومیت استان به عنوان استان کمتر برخوردار، اجرا، پیگیری و تکمیل مطالعات اکتشافی و اجرای پروژه‌های زیر بنایی در حوزه معادن به طور ویژه دنبال شود. زیرا به حتم تحقق این اقدام می‌تواند روند برداشت از معادن را با توجیه اقتصادی بیشتری همراه کند. اجرایی نشدن این روند در خراسان شمالی مورد انتقاد نیکدل قرار گرفت و گفت: متاسفانه اختصاص نیافتن منابع مالی برای تحقق برخی اقدامات اکتشافی و مطالعاتی در معادن باعث شده که بهره‌برداری از ظرفیت‌های موجود مغفول بماند. ظرفیت‌هایی که در صورت پرداخته شدن می‌توان به آنها به‌عنوان بخشی که دارای شاخصه اقتصاد مقاومتی، ایجاد ارزش افزوده و اشتغال است، نگاه کرد. خواسته‌های مردم خراسان شمالی از مسئولان کشور، توجه به توانمندی‌های استان به‌ویژه ظرفیت‌های نهفته در معادن است که می‌تواند علاوه بر اشتغال، ارزش افزوده بالایی را ایجاد کند. رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان شمالی، این را گفت و ادامه داد: از ۲هزار فرصت شغلی ایجادشده در معادن استان، اکنون فقط ۳۰درصد ظرفیت‌های موجود محقق شده است که در صورت تکمیل روند اکتشاف، بهره‌برداری، فرآوری و حمایت‌های دولت می‌تواند تا ۳برابر افزایش داشته باشد. جذب سرمایه‌گذار داخلی و خارجی برای فعالیت در معادن از فرآیندهایی است که نیکدل تاکید فراوانی بر آن داشت و تصریح کرد: جذب سرمایه در مرحله نخست، نیازمند شناسایی قابلیت‌های معدنی استان و قرار دادن آنها در اختیار سرمایه‌گذار است که تحقق این روند در دستور کار سازمان صنعت، معدن و تجارت قرار دارد. البته در این بین اختصاص مشوق‌های مالیاتی برای مناطق کمتر برخوردار، ارائه تسهیلات ارزان‌قیمت، کاهش سود تسهیلات بانکی در مناطق کمتر توسعه‌یافته و سرمایه‌گذاری و بهره‌برداری از واحدهای فرآوری، از دیگر مقوله‌هایی است که باید با همکاری سایر سازمان‌ها و دستگاه‌های دولتی به تحقق برسد. بهره‌گیری از تشکل‌های بخش خصوصی و فعال کردن انجمن‌های تخصصی در بخش معدن از دیگر فعالیت‌هایی است که از سال ۹۴ در دستور کار سازمان صنعت، معدن و تجارت استان قرار گرفته تا در کنار هماهنگی با سازمان حفاظت محیط‌زیست، سازمان نظام مهندسی معدنی، سازمان‌ها و دستگاه‌های مرتبط و اختصاص اعتبارات مورد نیاز، روند اکتشاف، بهره‌برداری و فرآوری کانی‌های معدنی استان سرعت بیشتری به خود بگیرد.

تکمیل زنجیره اکتشاف برای شناسایی کانی‌های جدید
قرار گرفتن استان مرکزی در مسیر رگه‌های معدنی طلا، سرب، روی، مس، آهن، آلومینا و سنگ‌های تزئینی باعث شده که ۴۸۰ معدن دارای پروانه بهره‌برداری از سازمان صنعت، معدن و تجارت این استان برای بیش از ۵هزار نفر به طور مستقیم و غیرمستقیم فرصت شغلی ایجاد کنند. محمدرضا حاجی‌پور در گفت‌وگو با صمت با اشاره به این آمار اظهار کرد: تا پایان تیر سال جاری ۱۳۷ پروانه اکتشاف، ۴۵ گواهی کشف و ۴۹۱ پروانه بهره‌برداری از سوی این سازمان در بخش معادن صادر شده که در مجموع با ذخیره یک میلیارد و ۳۳۷هزار و ۴۱۸ تنی، سرمایه‌گذاری ۱۷۰میلیارد و ۷۱میلیون و ۹۰۰هزار تومانی و ظرفیت استخراج سالانه ۲۴میلیون و ۲۸۸هزار تنی برای ۳هزار و ۷۵۰ نفر به طور مستقیم فرصت شغلی ایجاد می‌شود. صدور ۱۲ پروانه اکتشاف، ۷ گواهی کشف با ذخیره ۱/۷میلیون تن و ۱۶ پروانه بهره‌برداری با ذخیره قطعی ۱۶میلیون تن، جذب سرمایه‌ای بیش از ۵میلیارد و ۶۴۰میلیون تومان، ظرفیت استخراج ۵۳۱هزار تن در سال و ایجاد ۹۷ فرصت شغلی، از دیگر اقدامات انجام شده سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مرکزی در ۴ماه نخست سال ۹۵ است که رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت این استان به آن اشاره کرد و گفت: با توجه به فرسودگی ماشین‌آلات و تجهیزات مورد استفاده در معادن استان، بازسازی و نوسازی واحدهای معدنی و صنایع معدنی، مهم‌ترین رویکرد سازمان صنعت، معدن و تجارت است که در تعامل و هماهنگی با بانک‌های عامل، اقدامات لازم برای تحقق آن در دستور کار قرار گرفته است. با توجه به جایگاه مهم معادن سنگ و واحدهای فرآوری آن در استان مرکزی، «حاجی‌پور» تجهیز کردن آنها به آخرین فناوری روز دنیا را مهم‌ترین برنامه در دست اقدام سازمان صنعت، معدن و تجارت عنوان کرد و گفت: ایجاد شرایط مطلوب برای کاهش ضایعات سنگ می‌تواند علاوه بر استفاده بهینه از معادن، ارزش‌افزوده بیشتری را برای رونق اقتصادی استان ایجاد کند. جلب مشارکت سرمایه‌گذاران داخلی در بخش استحصال طلا و فرآوری آن در شهرستان خمین با سرمایه‌گذاری ۱۲میلیارد تومانی از دیگر اقدامات انجام شده در سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مرکزی است که بهره‌برداری از آن در سفر مقامات عالی‌رتبه دولت انجام خواهد شد. در حوزه بهره‌برداری از معادن سرب و روی و واحدهای فرآوری آن نیز تفاهمنامه‌های مشارکت با سرمایه‌گذارانی از چین و ایتالیا به امضا رسیده که رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مرکزی، آن را مهم ارزیابی کرد و گفت: در زمینه فرآوری سنگ نیز همکاری‌های مناسبی با ایتالیا داریم که بیانگر توانمندی‌های استان در این زمینه است. البته به منظور تکمیل زنجیره اکتشاف، شناسایی کانی‌های جدید و بهره‌برداری از ظرفیت‌های موجود در معادن استان، هماهنگی‌های لازم با سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور انجام شده که می‌تواند علاوه بر افزایش استخراج کانی، اشتغال و ارزش‌افزوده بیشتری را نصیب استان کند.
مستهلک و فرسوده بودن ماشین‌آلات و تجهیزات مورد استفاده در معادن، اکنون اصلی‌ترین معضلی است که گریبانگیر معادن و واحدهای فرآوری است. حاجی‌پور با پرداختن به این مطلب گفت: تقویت بخش خصوصی، ارائه دانش فنی و انتقال فناوری‌های روز دنیا به صاحبان معادن در دستور کار قرار گرفته که به حتم دستیابی به این مقوله‌ها می‌تواند ارزش افزوده بیشتری را ایجاد کند. استفاده از ضایعات معدنی در بخش‌های مختلف کاربردی، برگزاری دوره‌های آموزشی برای صاحبان معادن و واحدهای فرآوری و بهره‌برداری از واحدهای تولید کاغذ از کربنات کلسیم از دیگر برنامه‌های در دست اقدام است. بازاریابی و بازارسازی محصولات معدنی می‌تواند استخراج و فرآوری محصولات معدنی را با کاهش یا افزایش همراه کند. رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مرکزی، این را گفت و ادامه داد: به منظور بررسی اطلاعات بازارهای هدف برای فروش محصولات معدنی با رایزنان بازرگانی ایران در کشورهای هدف رایزنی شده که ادامه این روند می‌تواند کمک فراوانی به افزایش بهره‌وری در معادن استان کند.

افزایش اشتغال معدنی، اولویت در دست اقدام
بهره‌مندی از منابع طبیعی به ویژه معادن غنی از کانی، مهم‌ترین مقوله‌ای است که در بخش‌های مختلف صنعتی و تامین مواد اولیه مورد توجه قرار می‌گیرد؛ موضوعی که رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت هرمزگان در گفت‌وگو با صمت به آن پرداخت و گفت: هم‌اکنون میزان کل ذخایر قطعی معدنی استان براساس پروانه‌های بهره‌برداری حدود ۱/۴۹۸ میلیون تن به ثبت رسیده که باعث شده هرمزگان با دارا بودن ۲۲۴ معدن فعال به طور مستقیم و غیرمستقیم برای بیش از ۲ هزار نفر فرصت شغلی ایجاد کند. صدور پروانه بهره‌برداری و استخراج کانی از معادن، مهم‌ترین دستاورد ایجاد ارزش‌افزوده و اشتغال است که با در نظر گرفتن میزان برداشت، دستخوش تغییرات فراوانی می‌شود. خلیل قاسمی با اشاره به این موضوع ابراز کرد: در ۵ماه نخست سال جاری ۵ پروانه بهره‌برداری در بخش معدن از سوی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان صادر شده که نسبت به ۵ ماه نخست سال ۹۴ تغییری نکرده است. اشتغالزایی هر بخش صنعتی یا معدنی مهم‌ترین اولویت کاری است که می‌تواند تولید واحدهای صنعتی یا میزان برداشت از معادن را با کاهش یا افزایش همراه کند. قاسمی درباره فرصت‌های شغلی ایجاد شده در معادن استان اظهار کرد: معادن استان در ۵ماه نخست امسال برای ۶۵ نفر به طور مستقیم فرصت شغلی ایجاد کرده‌اند که نسبت به مدت مشابه سال گذشته (۵۶ نفر) با رشد ۱۴ درصدی همراه بوده است. استقرار معادن در موقعیت‌های جغرافیایی مختلف از جنبه‌های گوناگون می‌تواند از جایگاه ویژه‌ای برخوردار باشد. رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت هرمزگان با بیان اینکه تمام شهرستان‌های استان از معادن فعال برخوردارند، تصریح کرد: بیشتر معادن استان در شهرستان‌های بندرعباس، بستک، بندر لنگه، حاجی‌آباد، خمیر، رودان، پارسیان و میناب قرار دارند که عمده‌ترین مواد معدنی استخراج شده آنها شامل مخلوط کوهی، سنگ گچ، سنگ لاشه، سنگ‌آهن و سنگ‌آهک است. صادرات انواع محصول علاوه بر دستیابی به بازارهای منطقه‌ای و حتی فرامنطقه‌ای، می‌تواند موجب افزایش تولید و ارزآوری بیشتر شود. قاسمی با تاکید بر توسعه صادرات کانی‌های فلزی و غیر فلزی معدنی استان از راه دریا گفت: در ۶ ماه نخست امسال یک میلیون و ۶۵۸ هزار ۶۲۰ تن روی، آلومینیوم، فولاد، سیمان، گچ، پودر کربنات کلسیم و نمک صنعتی غیرخوراکی به هند، امارات، عمان و کشورهای افریقایی صادر شده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته با رشد ۳۷درصدی همراه بوده است. پرداختن به فرآوری کانی‌های معدنی، مهم‌ترین بحثی است که موجب جلوگیری از خام فروشی و ایجاد ارزش افزوده می‌شود. رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت هرمزگان با تایید این مطلب ادامه داد: اکنون وضعیت ماشین‌آلات و تجهیزات صنایع معدنی استان در شرایط مطلوبی قرار دارد و کمبود مطالعات افزایش استفاده از فناوری‌های مدرن خط تولید و مکانیزه کردن روش‌های تولید برای رسیدن به ارزش افزوده محصولات، مشکلی است که در این واحدها به چشم می‌خورد و برطرف کردن آن نیز با برنامه‌ریزی‌ها و برگزاری دوره‌های آموزشی در دستور کار قرار گرفته است.