دومین دوره آموزش‌های بین‌المللی مدل‌های زمین‌شناسی و اکتشافی تیپ‌های کانه‌زایی فلزی ۲۹ مهر تا ۶ آبان برگزار شد. این دوره تئوری-عملی حاصل همکاری سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران(ایمیدرو) و شرکت سامانه کانسار زمین بود که یک روز از آن به بازدید از معدن مس سونگون اختصاص یافت.

در این روز پروفسور «جفری هدنکوئیست» به عنوان یکی از مدرسان این دوره آموزشی، این گروه متشکل از دانش‌پذیران ایرانی و خارجی را همراهی کرد و پاسخگوی دانش‌پذیران و تدریس مباحث بود. هدنکوئیست از استادان برتر جهانی در حوزه اپی‌ترمال است. او در ۲ روز از این دوره، به صورت تئوری به تدریس پرداخت و در ۲ روز از دوره‌های عملی نیز گروه را در بازدید از معدن سونگون و کانسارهای زایلیک همراهی کرد. وی پیشینه فعالیت در بیش از ۸۰ کشور جهان را دارد.
صمت در گزارش تصویری از این بازدید، اطلاعاتی را درباره سونگون تشریح می‌کند که تا به حال کمتر به آن پرداخته شده است. اطلاعات زمین‌شناسی یاد شده در این گزارش را مهراج آقازاده، عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور شبستر به دانش‌پذیران ارائه کرد و سایر اطلاعات نیز از زبان حمیدرضا گلچین، مدیر اکتشاف و زمین‌شناسی معدن سونگون در اختیار دانش‌پذیران قرار گرفت.
ویژگی‌های زمین‌شناسی
مهراج آقازاده، عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور شبستر در معرفی ویژگی‌های زمین‌شناسی سونگون به شرکت‌کنندگان این تور آموزشی گفت: معدن سونگون، دومین معدن بزرگ مس پورفیری ایران پس از سرچشمه است. این معدن از نظر متالوژنی در زون ارسباران و در شمال غرب ایران قرار دارد و ادامه آن از طرف جنوب شرق به البرز و از طرف شمال غرب به ارمنستان، ترکیه و زون قفقاز کوچک می‌رسد. در زون ارسباران کانه‌زایی‌های مختلفی وجود دارد که معروف‌ترین آنها مس پورفیری، اسکارن و همچنین طلای اپی‌ترمال است. در این زون بیش از ۲۰ معدن پورفیری وجود دارد که معروف‌ترین آنها سونگون، سرچشمه، علی‌جواد، سوناجی و مسجد داغی هستند.
وی افزود: براساس مطالعات زمین‌شناسی، زون ارسباران دارای ویژگی‌های ساختاری و زمین‌شناسی متفاوتی نسبت به زون ارومیه‌دختر است. یکی از ویژگی‌های بارز این زون این است که به دلیل دورتر بودن از زون بخیه زاگرس، ماگماتیست آن بیشتر شوشونیتی است. معدن مس سونگون در واقع میان زون ارسباران قرار دارد و ادامه این زون پورفیری در ارمنستان به کانسارهای پورفیری آگارات و قاجاران می‌رسد. در این منطقه، به معدن آگارات در مرز ارمنستان بسیار نزدیک هستیم و ۳۰ کیلومتر فاصله هوایی با آن داریم.
او ادامه داد: از نظر زمین‌شناسی، سنگ‌های کوآترنری به عنوان جوان‌ترین و نهشته‌های رسوبی کرتاسه به عنوان قدیمی‌ترین سنگ‌های رخ‌نمون‌یافته در این معدن شناخته می‌شوند. این سنگ‌ها شامل سنگ‌های آهکی و سنگ‌های رسوبی شن، ماسه‌سنگ و مان هستند. نفوذ توده نفوذی سونگون در داخل همین نهشته‌های رسوبی باعث شده علاوه بر کانه‌زایی پورفیری، اسکارن هم در اینجا نمود داشته باشد.
آقازاده در پایان توضیح داد: معدنکاری قدیمی در اینجا نه براساس کانه‌سازی پورفیری، بلکه براساس کانه‌سازی اسکارن انجام شده است. دیرینگی این معدنکاری دستکم به بیش از ۱۰۰ سال گذشته برمی‌گردد. اکتشاف مس پورفیری در سونگون از حدود ۴۰ سال گذشته شروع شد، اما معدنکاری به این صورت از حدود ۱۵ سال گذشته تاکنون آغاز شده است. در این منطقه کانه‌سازی پورفیری ابتدا براساس شواهد زمین‌شناسی و سپس مطالعات ژئوفیزیک و نیتوژئوشیمی انجام شد. این معدن سونگون به شرکت ملی مس ایران تعلق دارد.
کار در معدن، به طور شبانه‌روزی
حمیدرضا گلچین، مدیر اکتشاف و زمین‌شناسی معدن سونگون نیز در ادامه و در معرفی بیشتر این مجموعه به حاضران توضیح داد: ما در طرح‌های کوتاه‌مدت و بلندمدتِ روزانه، یک ماهه، سه ماهه و یک ساله، کار را در معدن پیش می‌بریم. در فاز یک این مجموعه ۱۵۰ هزار تن کنسانتره مس تولید می‌شود و از حدود ۳ سال پیش که فاز ۲ شروع به کار کرد، این رقم دو برابر شد. علاوه بر مس در این مجموعه مولیبدن نیز تولید می‌شود. ساعت کار در سونگون ۲۴ ساعته و در ۳ شیفت کاری است. این ساعات کاری بیشتر به این دلیل تعیین شده که در زمستان هوا بسیار سرد می‌شود و اگر بخواهیم مجموعه را در ساعاتی از شبانه‌روز تعطیل کنیم، ممکن است تمام مجموعه یخ ببندد.
گلچین افزود: ما هر روز برای تولید ماده معدنی در ساعت ۲ بعدازظهر انفجار داریم. ممکن است تعداد انفجارها بالاتر رود، اما در این زمان از روز انفجار انجام می‌شود. بیشترین ابعاد سنگ‌هایی که از معدن به کارخانه فلوتاسیون می‌رود ۲۵ سانتی‌متر است. ارتفاع هر پله در معدن به ۱۲/۵ متر می‌رسد، شیب تک پله ۶۵ درجه و شیب سراسری حدود ۳۰ درجه است. ما به ازای هر تن کانی ۲/۵تن باطله برداشت می‌کنیم.
مدیر اکتشاف و زمین‌شناسی معدن سونگون در ادامه گفت: در اکتشافات اولیه معدن، آنچه در گذشته و از حدود ۱۰۰ سال پیش استخراج می‌شد، بخش اسکارن این منطقه بود ولی بخش پورفیری حدود ۴۰ سال پیش، شناسایی و اکتشافات اولیه در بخش پورفیری نیز از ۳۰ سال پیش شروع شد. ما در ۳۰ سال اکتشاف هنگام استخراج، حدود ۱۶۰ هزار متر حفاری گمانه به روش‌های مغزه‌گیری الماسه انجام دادیم و ۷ تونل اکتشافی در زمان اکتشافات اولیه حفر کردیم تا بتوانیم به اطلاعات کامل و سه‌بعدی درباره کانسار دست یابیم.
این کارشناس در پایان اظهار کرد: با توجه به اکتشافات و فازهای بررسی که در سال‌های مختلف انجام شده ما اکنون چندین فاز اکتشاف داریم. آخرین فاز، اکتشاف شده و ذخیره‌ای که برای اینجا مشخص شده حدود ۱ میلیارد تن ذخیره زمین‌شناسی با عیار متوسط ۰/۷۵ درصد است ولی ذخیره قابل معدنکاری ما کمتر از این رقم و حدود ۷۰۰ میلیون تن است که در دو بخش ثابت‌شده و قابل اثبات تقسیم‌بندی می‌شود. ما حدود ۲۵۰ میلیون تن ذخیره اثبات‌شده داریم و بقیه ذخایر نیز قابل اثبات است. متوسط عیار مولیبدن معدن نیز به ۲۰۰ پی‌پی‌ام می‌رسد.