مطالعات اقتصادی صحیح؛ پیشنیاز توجیهپذیری اقتصاد معدنی است. در این زمینه کارشناسان معتقدند اکتشافات معدنی فونداسیون معدن بوده و در صورتی که به درستی انجام نشود و بهرهبردار آمار دقیقی از معدن نداشته باشد، مطالعات اقتصادی نیز نتیجه درستی نخواهد داشت.
این در حالی است که به دلیل بالا بودن میزان هزینه و همچنین خطرپذیری در اکتشافات معدنی، فعالان بخش خصوصی کمتر وارد این حوزه میشوند و در صورت حضور نیز به دلیل نداشتن تجهیزات و فناوریهای نوین، آمار درست و واقعی از محدوده معدنی بهدست نخواهند آورد. این ارتباط مستقیم بین اکتشافات معدنی و مطالعات اقتصادی را باید جدی گرفت و برای بهبود سطح فعالیتهای معدنکاری و کاهش ضرر سرمایهگذاران معدنی، روی اکتشافات اولیه و دقیق متمرکز شد.
عوامل اثرگذار بر توجیه اقتصادی
نایبرییس انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگآهن ایران که رییس کمیسیون معدن اتاق بازرگانی ایران هم هست درباره انجام مطالعات اقتصادی زمینشناسی برای فعالیتهای معدنی در گفتوگو با صمت اینچنین سخن گفت: برای آغاز فعالیتهای معدنی هیچکدام از بهرهبرداران بدون انجام مطالعات اقتصادی وارد عمل نمیشوند زیرا آنها باید در گام نخست از داشتن توجیه اقتصادی معدن مطمئن و سپس به معدنکاری مشغول شوند.
به گفته بهرام شکوری، موارد بسیاری برای توجیهپذیری اقتصادی معدن، باید بررسی شود. قیمت جهانی مواد معدنی به عنوان یکی از فاکتورهای اقتصادی است. زیرا در سالهای اخیر شاهد بودیم که معادن فعال، به دلیل افت قیمت مواد معدنی توجیه اقتصادی خود را از دست دادند. همچنین هزینههای حملونقل جادهای و دریایی نیز نقش موثری در فعالیت اقتصادی یک معدن دارد. درواقع تمام موارد یادشده عوامل محیطی و اثرگذار بر امکانپذیری اقتصاد معدن است که باید به آن توجه شود.
به گفته رییس کمیسیون معدن اتاق بازرگانی ایران، زیرساختها، عوارض یا مالیاتهای در حال تغییر و همچنین حقوق دولتی از دیگر موارد اثرگذار بر اقتصادی بودن فعالیتهای معدنی است. این در حالی است که شاهد بودیم در یک برهه زمانی با تغییری که در حقوق دولتی داده شد بسیاری از معادن توجیه اقتصادی خود را از دست دادند.
شکوری افزود: انجام مطالعات اقتصادی به عنوان بخشی از علم اقتصاد است که شرکتهای مختلف برای بخشهای مختلف همچون معدن این کار را انجام میدهند. در واقع آنها از روشهای ارزیابی بزرگ سرمایهگذاری همچون «آیآرآر» نرخ بازگشت داخلی و «اِنپیوی» ارزش کنونی داراییها استفاده میکنند. حال در شرایط کنونی با آمدن نرمافزاری نام «کامفار» در بازار، میتوانیم با دادن اطلاعات و جزییات بهدست آمده از محدوده معدنی، میزان نرخ بازگشت داخلی و ارزش فعلی داراییها را محاسبه کنیم تا امکانپذیری اقتصادی معادن بهدست آید.
هزینه بالای اکتشاف
به گفته شکوری به طور قطع بنگاههای ایرانی در زمینه تجزیه و تحلیل اطلاعات فعال هستند. لازم به یادآوری است که هماکنون بیشتر طرحهای معدنی در حال اجرا، توجیه اقتصادی دارند و شاید با تغییراتی شاهد از بین رفتن توجیه اقتصادی آنها شویم. همچنین یکی از عوامل اثرگذار و مهم در بخش معدن، اکتشافات است که باید به شکل صحیح و بر اساس اصول انجام شود و این در حالی است که به دلیل بالا بودن میزان هزینههای اکتشافی فعالان بخش معدن آنچنان وارد این حوزه نمیشوند.
نایب رییس انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگآهن ایران گفت: زمانیکه فعالیتهای اکتشافی با اطلاعات ناقص آغاز شود، در هنگام انجام فعالیت، نتیجهای متفاوت با دادههای ابتدایی خواهیم دید. حال اگر در زمان انجام اکتشافات معدنی برآورد درستی از ذخایر معدنی و عیار آنها داده شود، نتیجه مطلوب خواهد بود.
شکوری مثالی عنوان کرد و گفت: اگر بر اساس محاسبات و آمار بهدست آمده، فکر میکردیم با برداشت ۷ تن باطله به ذخیره معدنی میرسیم، بعد از برداشت همین مقدار باطله و نرسیدن به مواد معدنی، متوجه میشویم که تحلیل نادرست بوده و با برداشت ۱۰ تن باطله نیز به ذخیره نخواهیم رسید در این مرحله تنها هزینه بسیاری کردهایم بدون اینکه به ذخایر اصلی رسیده باشیم.
وی معتقد است این موضوع به دلیل انجام نشدن اکتشافات پیشرفته و اساسی است. در واقع یکی از گلوگاههای اساسی در بخش معدن همان اکتشافات معدنی است زیرا اکتشافات معدنی همچون فونداسیون برای معدنکاری است و اگر این زیربنا به درستی ایجاد نشده باشد بنای مستحکمی نخواهیم داشت.
استفاده از نرمافزارها برای تحلیل
به گفته رییس کمیسیون معدن اتاق بازرگانی ایران، اکتشاف زیربنای آغاز به کار فعالیت هر معدن بوده و بر مبنای آن ماشینآلات معدنی، تسهیلات بانکی و کارخانه فرآوری طراحی میشود؛ یعنی تمام اقدامات انجام شده برای معدن و فرآیند فرآوری محصولات همگی بر اساس اطلاعات اکتشافی است. حال اگر این اطلاعات پایه درست نباشد بنای معدن و زنجیره متصل به آن را روی پایهای سست بنا خواهیم کرد در نتیجه صاحبان سرمایه نیز متضرر میشوند.
وی گفت: مشکل در ایران مربوط به مطالعات اقتصادی معدنی نیست زیرا نتیجه کار براساس یک نرمافزار بهدست میآید و با اعداد و ارقام درست است که نتیجه درستی از تحلیل نرمافزار بهدست میآید. چراکه به دلیل نبود سرمایهگذاری صحیح برای کار معدنی و اکتشافی اعداد و آمار درستی حاصل نمیشود و مطالعات اقتصادی ثمربخش نخواهد بود.
شکوری اظهار کرد: فعالیت بهینه بنگاهها نیز از دیگر عوامل اثرگذار بر اقتصادی بودن فعالیتهای معدنی است. استفاده از تجهیزات و فناوریهای نوین، همچنین طراحی درست معدن نیز از دیگر موارد اثرگذار بر اقتصادی بودن فعالیت معدن است؛ زیرا اگر طرح استخراجی درستی ارائه نشود نسبت مقدار برداشت باطلهمعدنی که باید برای استخراج یک تن ماده معدنی به هم ریخته و پروژه را از اقتصادی بودن دور میکند.
نایبرییس انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگآهن ایران در ادامه گفت: برای معادن سنگهای تزئینی باید فعالیتهای حفاری اکتشافی انجام شود و بررسی شود که آیا سنگ مناسبی در معدن وجود دارد یا نه؟ بنابراین با بررسی تمامی موارد یادشده، به نتیجه مورد نظر برای توجیهپذیری اقتصادی معادن خواهیم رسید.
وی در پاسخ به اینکه آیا بنگاههایی برای انجام مطالعات اقتصادی معدنی در کشور وجود دارند یا خیر، نیز گفت: کسانی که وارد فعالیت معدنکاری میشوند، در تمامی زمینههای مرتبط با معدن آگاهی ندارند و باید به متخصصان امر در این گروه مراجعه کنند.
ضرورت نهادینه شدن مطالعات اقتصادی
عضو هیات علمی دانشگاه تهران نیز درباره راهکارهایی که برای اجرای بهتر فعالیتهای معدنی در مناطق کمتر توسعه یافته وجود دارد پیشتر به صمت گفته بود: راهکارهای مختلفی برای بهتر شدن روند فعالیتهای معدنی وجود دارد و به بحث جهانشناسی بازمیگردد.
جهانگیر یداللهیفارسی در ادامه به یکی دیگر از مباحث مهم مطالعاتی در بخش معدن اشاره کرد و افزود: موضوع مهم دیگری که برای فعالیتهای معدنی وجود دارد مطالعات اقتصادی است. به این ترتیب که سرمایهگذاران محدوده معدنی قبل از شروع بهرهبرداری از معدن اثرات مستقیم و غیرمستقیم اقتصادی و اشتغال مستقیم و غیرمستقیم حاصل از فعالیتهای خود را بررسی کرده و آن را به اطلاع اهالی و بومیهای منطقه برسانند. همچنین میزان خریدها و فعالیتهای تجاری که از سوی شرکت معدنی مستقر در منطقه انجام میشود و اینکه چه میزان روی زندگی بومیهای منطقه تاثیرگذار خواهد بود از دیگر مواردی است که میتوان به آن اشاره کرد.
وی تاکید کرد: انجام مطالعات اقتصادی برای فعالیتهای معدنی به نوعی ناشناخته مانده و حتی در طرحهای بزرگ معدنی نیز اقدامی برای انجام مطالعات اقتصادی و اجتماعی و یافتن تاثیر فعالیتهای معدنی را روی زندگی اهالی منطقه، انجام نمیشود. بنابراین نیاز است تا در مرحله نخست ایمیدرو و سازمانهای دولتی نسبت به کاربردی کردن و استفاده از مطالعات اقتصادی اقدام کرده و بهعنوان پیشرو در این امر، فعالان معدنی کشور را به سمت استفاده از آن سوق دهند.
وی بیان کرد: هماکنون در تمام دنیا انجام مطالعات اقتصادی نهادینه شده؛ چراکه فعالیتهای معدنی آثار مثبت و منفی را برای منطقه به همراه دارد که با شناسایی و برآورد آثار مثبت و ارائه آن به اهالی منطقه آنها را به همکاری و مشارکت با بهرهبرداران همراه کند.
