از تهران که رهسپار بازدید از معدن طلای زرشوران می‌شوید گذر از استان زنجان راه را نزدیکتر می‌کند. عبور از جاده پرپیچ و خم اما زیبا و دیدنی با افراهای سر به فلک کشیده بین زنجان تا زرشوران مسیر را برایت جذاب و دیدنی‌تر می‌کند.
با عبور ۲۵ کیلومتر از مجموعه باستانی «تخت سلیمان» که در دوره‌های مختلف محل سکونت مادها، اشکانیان، ساسانیان و مغول‌ها بوده، به معدن طلای زرشوران می‌رسید؛ معدنی در ۳۵ کیلومتری شهرستان تکاب استان آذربایجان‌غربی و همجوار با روستای زیبای زرشوران. با وجود ۱۵ معدن طلا در ایران، این معدن باوجود ذخایر قابل توجه، بزرگترین معدن طلا را در دل خود جای داده است؛ معدنی روباز که در مقیاس جهانی تعریف‌شدنی است.
البته استان آذربایجان‌غربی با وجود معادنی چون طلا، نقره، مس، سیلیس، کرومیت، سنگ‌های تزئینی و… یکی از استان‌های معدنی کشور به‌شمار می‌رود که نگین طلایی زرشوران بیش از پیش در آن می‌درخشد.
ذخایر معدن زرشوران
در بازدید یک روزه خبرنگاران از معدن و کارخانه طلای زرشوران و پس از پرس‌وجو درباره تاریخچه این معدن، پی می‌برید گواهی کشف آن پس از انجام عملیات اکتشافی از سوی گروه‌های داخلی و خارجی به نام «سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی» صادر شده و اکتشاف آن از سال ۱۳۶۷ آغاز شده است. ذخیره اولیه این معدن ۵۵ تن طلای خالص برآورد شده که با اکتشافات بعدی ذخیره کنونی قطعی آن به ۱۰۸ تن رسیده است. براساس اکتشافات سطحی و عمقی که در معدن انجام شده است، مجموعه ذخایر ماده معدنی طلا تاکنون حدود ۲۷/۵میلیون تن با عیار متوسط ۴ گرم بر تن بوده که ۱۰۸ تن طلا از آن استحصال خواهد شد. البته کارشناسان مجموعه پیش‌بینی می‌کردند با توجه به اکتشافات تکمیلی از محوطه ۴۰ کیلومترمربعی معدن، این میزان به ۱۵۰ تن و حتی ۲۰۰ تن طلای خالص نیز برسد. به گفته کارشناسان مجموعه، نکته قابل توجه درباره اکتشاف این معدن توانمندی مهندسان اکتشاف ایرانی بود، چراکه بخش اولیه اکتشاف منطقه از سوی مهندسان کانادایی، انگلیسی و افریقای‌جنوبی انجام شده بود و این مهندسان به مدت ۴ سال فعالیت، تنها قادر به کشف حدود ۴ هزار مترمربع شده بودند. اما پیمانکاران ایرانی باوجود تجربه کم موفق شده بودند در ۳ سال حفاری برای اکتشاف، ۲۲ هزار مترمربع از محوطه را بررسی کنند که در نوع خود موفقیت بزرگی به شمار می‌رود.
کارخانه ۲ تنی تولید طلا
با توجه به ذخایر غنی طلا در منطقه زرشوران، سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران، در جوار معدن نسبت به اجرای طرح تجهیز و احداث کارخانه فرآوری با هدف تولید سالانه دو تن طلا و یک تن نقره اقدام می‌کند که عملیات اجرایی آن از سال ۱۳۸۹ آغاز می‌شود. این واحد فرآوری در ۶ کیلومتری معدن احداث شده و مساحتی ۱۶۰ هکتاری دارد.
در بازدید از واحدهای مختلف مجتمع معدنی و صنعتی طلای زرشوران که به روش شیمیایی انجام می‌شود، با ۷ بخش مجزا آشنا شدیم که هر واحد بخشی از فرآوری طلا را انجام می‌دادند. ابتدا در واحد سنگ‌شکن اولیه، سنگ‌هایی که از معدن به این واحد انتقال داده می‌شدند، خرد شده تا به واحد دوم که سنگ‌شکن ثانویه بود، منتقل شوند. در این واحد خرد شدن به روش ریزتری انجام می‌شود. واحد سوم که آسیاب نام داشت کار آسیاب کردن سنگ‌های خردشده را انجام می‌داد، البته در این واحد به سنگ‌های آسیاب‌شده محلول آمونیاک و آهک افزوده می‌شد.
واحد بعدی که واحد اکسیداسیون بود همانند یک فیلتر عمل می‌کرد و طلای موجود را از محلول آسیاب‌شده جداسازی می‌کرد. در واحد لیچینگ مواد فرآوری شده با مخلوطی از سیانور مخلوط می‌شد تا آماده قالب‌گیری برای واحد نهایی شود. در اتاق طلا که واحد بعدی بود، مواد خالص طلا پس از ذوب در وزن‌های یک کیلوگرمی به صورت شمش‌های طلا و نقره قالب‌گیری می‌شد. همچنین واحد هفتم این کارخانه سد باطله نام داشت که مواد باطله‌ای که در این فرآیند برجا می‌ماند به آن واحد برای بازیافت منتقل می‌شد. البته به گفته کارشناسان مجموعه، درحال‌حاضر از باطله‌ها، بازیافتی نشده و بحث استحصال موادی چون آنتیموان و آلومینیوم از آنها به عنوان یک طرح مطالعاتی در دست اقدام است.
در این مجموعه واحد درخور توجهی به نام پایش برخط (آنلاین) وجود داشت که به صورت هر ۴۵ دقیقه یک‌بار گزارشی از نشست مواد آلاینده به سطح آب‌های زیرزمینی را رصد می‌کرد تا چنین نشستی روی ندهد. بدین منظور از تعدادی چاه‌ها و آب‌های انباشته‌شده به‌صورت آنلاین نمونه‌برداری شده تا اگر آلودگی وجود دارد نسبت به رفع آلودگی اقدام‌های اساسی شود.
فاز دوم
محمدرضا احمدی مدیرعامل مجتمع معدنی و صنعتی طلای زرشوران در این بازدید یک روزه خبرنگاران، از اجرایی‌شدن فاز دوم زرشوران در امسال خبر داد. مطلع شدیم که برای اجرای فاز نخست طرح ۲ تنی طلای زرشوران ۸۳۴ میلیارد ریال یا ۱۵میلیون و ۲۰۰هزار یورو سرمایه‌گذاری شده است. پیش‌بینی‌های اولیه برای فاز دوم نیز ۹۵۰میلیارد ریال یا ۴/۵میلیون یورو است. شروع عملیاتی فاز ۲ زرشوران برای تولید طلا از برنامه‌های امسال ایمیدرو است. با بهره‌برداری از فاز نخست، ۱۷۶ نفر به‌صورت مستقیم و ۲۶۰۰ نفر نیز به‌صورت غیرمستقیم وارد چرخه اشتغالی شده‌اند. در فاز دوم نیز به همین اندازه اشتغال ایجاد خواهد شد. در حال حاضر نیز در بخش معدن و در مجتمع معدنی و صنعتی طلای زرشوران، ۶۷۵ نفر مشغول به کار هستند که حدود ۸۰درصد از این اشتغال به مردمان بومی منطقه از جمله شهرستان تکاب و روستاهای اطراف اختصاص یافته است.
ویژگی ایرانی بودن
فرآوری طلا در کارخانه زرشوران با روش شیمیایی انجام می‌شود؛ روشی که به کلی ایرانی است. در پایان بازدید و مطالعه بخش‌های مختلف از کارخانه و صحبت با کارشناسان مجموعه درمی‌یابید که کارخانه زرشوران جزو کارخانه‌های بزرگ مقیاس جهانی به‌شمار می‌رود که با روشی منحصر به فرد و بومی مشغول به تولید طلا است. روش شیمیایی استحصال طلا در این واحد از سوی یک شرکت ایرانی ابداع شده و به ثبت رسیده است. این روش بارها به‌وسیله محققان دانشگاهی آزمایش شده و پس از تایید در احداث کارخانه زرشوران به اجرا درآمده است.
نکته قابل توجه دیگر نیز فناوری و تجهیزات این مجموعه بود که بیش از ۷۰درصد تجهیزات به کار رفته در آن از سوی سازندگان داخلی تامین شده بود.
در پایان سفر و بازدید از کارخانه طلای زرشوران به قول صائب تبریزی درمی‌یابید که:
اهل همت رخنه در سد سکندر می‌کنند
این سبک‌دستان، کلید فتح را دندانه‌اند
