فعالیت‌های گسترده برای دستیابی به ذخایر معدنی موجود در ایران از سطحی‌ترین ذخایر تا آن دسته از کانی‌هایی که در عمق زمین قرار گرفته‌اند، در دستور کار فعالان حوزه معدن از دولتی گرفته تا خصوصی‌ها قرار دارد و شاهدیم سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی‌های بلندمدتی نیز برای این بخش انجام داده‌اند.
در این میان سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران به‌عنوان یک شرکت مادرتخصصی در حوزه معدن و صنایع معدنی برنامه‌های عملیاتی اکتشافی خود را به دو بخش پهنه‌های اکتشافی و پروژه‌های اکتشافی تقسیم کرده و به نتایج مثبت و قابل قبولی نیز دست یافته است.
افزایش ۲/۵برابری اکتشافات معدنی، انجام مطالعات اکتشافی تا تفصیلی روی محدوده‌های امیدبخش در ۳۳ پهنه معدنی و تمرکز بر مواد معدنی ارزشمند و استراتژیک مانند طلا، کرومیت، مس و…. ازجمله نتایج مثبت اقدمات این سازمان است.تدوین برنامه برای اکتشافات معدنی
سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران، که رسالت توسعه بخش معدن و صنایع معدنی را برعهده دارد، با توجه به تاکیدات رهبر معظم انقلاب و حمایت ایشان از بخش معدن به‌عنوان جایگزین نفت در تحقق اقتصاد مقاومتی، از سال ۹۳ برنامه جدید اکتشاف و بهره‌برداری بهینه از ذخایر کشور را آغاز کرد. این برنامه در واقع از نیازهای بخش معدن نشات‌گرفته و پایه‌ای برای توسعه معدن و صنایع پایین‌دستی معدن است که در دولت یازدهم طراحی و اجرایی شده است.
به گزارش ایمیدرو، مدیر اکتشافات این سازمان ابتدا با ارائه کلیاتی از این طرح گفت: برنامه اکتشافی ایمیدرو ۲۵۰هزار کیلومتر مربع از مساحت کشور را در بر می‌گیرد که بیش از ۲/۵ برابر اکتشافات انجام شده در ۸۰سال گذشته است و می‌تواند نقش بی‌بدیلی در راستای توسعه متوازن کشور و ارتقای نقش معادن در اقتصاد ملی و همچنین در رسیدن به هدف اقتصاد بدون اتکا به درآمدهای نفتی ایفا کند.
به گفته علی اصغرزاده، ایران با داشتن ظرفیت‌های معدنی متنوع و ذخایر ارزشمند فلزی و غیرفلزی در بین ۱۵کشور برتر جهان قرار گرفته و حدود ۷درصد از ذخایر جهانی را در خود جای داده‌است. ایران به دلیل واقع شدن در مسیر کمربند فلززایی جهانی آلپ- هیمالیا، توانایی قرار گرفتن در ردیف نخست رهبری خاورمیانه و آسیای میانه را از لحاظ فعالیت‌های اکتشافی معدنی، فناوری و سرمایه‌گذاری بخش معدن دارد. وی افزود: از این‌رو توسعه منابع معدنی و بهره‌برداری از آنها قدرت رقابت ایران را در سطح بین‌المللی افزایش خواهد داد و بخش معدن رتبه نخست اشتغالزایی و تولید درآمد ملی در کشور را به‌دست خواهد آورد. در این برهه میزان ذخایر کشف شده و در حال بهره‌برداری (۵۷ میلیارد تن) در مقایسه با وسعت و ظرفیت کشور، اندک است.
مدیر اکتشاف ایمیدرو با برشمردن ویژگی‌های برنامه اکتشافی این سازمان گفت: با توجه به رسالت توسعه‌ای ایمیدرو در کشور، ایمیدرو برنامه‌های اکتشافی گسترده‌ای به منظور جبران عقب‌ماندگی تاریخی اکتشاف در راه رسیدن به این اهداف طراحی و اجرا کرده که شامل مواردی مانند کشف منابع معدنی متنوع جدید برای توسعه بخش معدن و افزایش سهم آن در تولید ناخالص ملی، فراهم کردن بستر مناسب برای جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی با تهیه مستندات اکتشافی براساس استانداردهای جهانی است.
به گفته اصغرزاده، سرمایه‌گذاری اکتشافی در مناطق محروم و دارای ظرفیت معدنی برای هدایت منابع، ایجاد توسعه، اشتغالزایی و تامین امنیت در آن مناطق، ایجاد اقتصاد چند محصولی و گام برداشتن در مسیر توسعه پایدار و تبدیل معدن به‌عنوان یکی از محورهای مهم اقتصاد کشور، کشف فلزات استراتژیک و تامین خوراک مورد نیاز صنایع کشور از دیگر برنامه‌های سازمان ایمیدرو برای رسیدن به اهداف تعریف شده در حوزه اکتشافات معدنی کشور است. وی درباره اولویت‌های نقشه راه فعالیت‌های اکتشافی ایمیدرو اظهار کرد: در راستای این نقشه راه، فعالیت‌های اکتشافی گسترده‌ای از سال ۹۳ در کشور بر پایه اولویت‌ها، طراحی و اجرا شده که می‌توان به مواردی همچون بکارگیری فناوری‌های نوین اکتشافی مانند اجرای عملیات ژئوفیزیک هوایی برای کشف ذخایر پنهان، اجرای عملیات اکتشافی در قالب پهنه‌هایی با وسعت ۲۵۰هزار کیلومتر مربع در سرحدات مرزی شرق و غرب کشور و مناطق محروم به منظور ایجاد اشتغال در مناطق کمتر توسعه یافته اشاره کرد.
براساس صحبت‌های اصغرزاده، اجرای اکتشافات سیستماتیک بر مبنای جدیدترین دستاوردهای علمی برای دستیابی به ذخایر معدنی، بازخوانی و ارزیابی دوباره نتایج و اطلاعات اکتشافی– معدنی موجود براساس معیارها و تعاریف بین‌المللی در زمینه کاهش ضریب ریسک سرمایه‌گذاری و افزایش انگیزه مشارکت، ایجاد تنوع در فعالیت‌های اکتشافی مواد معدنی همچون اکتشاف و فرآوری آنتیموان، تیتانیوم، کرومیت، عناصر نادر خاکی، سنگ‌آهن عیارپایین، استحصال شورابه‌ها، فسفات‌ها و… است.
شناسایی ۳۰۰محدوده امیدبخش
مدیر اکتشافات ایمیدرو درباره فعالیت‌های اکتشافی این سازمان، با تقسیم‌بندی عملکرد اکتشافی این سازمان گفت: کل عملکرد اکتشافی ایمیدرو به دو بخش «پهنه‌های اکتشافی» و «پروژه‌های اکتشافی» تقسیم می‌شود.
اصغرزاده درباره عملکرد بخش پهنه‌های اکتشافی افزود: برنامه جدید اکتشافی از منطقه مستعد معدنی سنگان (شمال شرق کشور) آغاز شد و پس از آن به نوار شرقی و دیگر مناطق ایران تسری یافت.
حاصل این فعالیت گسترده در ۳۳ پهنه، شناسایی ۳۰۰ محدوده معدنی بوده که می‌توان به اجرای عملیات فازهای شناسایی و پی‌جویی اکتشاف در ۲۱ استان شامل ۳۳ پهنه در بیش از ۲۵۰هزار کیلومتر مربع گستره کشور اشاره کرد.
اصغرزاده تصریح کرد: شناسایی بیش از ۳۰۰ محدوده امیدبخش معدنی جدید در برخی از پهنه‌ها شامل۷۶ محدوده امیدبخش پهنه سنگان خراسان‌رضوی، ۲۸محدوده امید بخش نوار مرزی سیستان و بلوچستان، ۱۲ محدوده امیدبخش سراوان (استان سیستان و بلوچستان)، ۱۶ محدوده امیدبخش نوار مرزی خراسان جنوبی، ۱۰۰ محدوده امیدبخش پهنه آباده جازموریان، ۶۰ محدوده امید بخش پهنه مرکز ایران و ۱۰ محدوده امیدبخش استان اردبیل از دیگر دستاوردهای سازمان ایمیدرو درپهنه‌های اکتشافی است. وی درباره پروژه‌های اکتشافی سازمان ایمیدرو نیز گفت: از آغاز فعالیت‌های این بخش، ۸۲ پروژه اکتشافی در فازهای اکتشاف عمومی، تفصیلی و تکمیلی در مناطق مختلف کشور اجرا شده است. این طرح‌ها روی مواد معدنی مختلف مانند آهن، زغال‌سنگ، پلی‌متال، طلا، مس، آنتیموان، سرب‌وروی، کرومیت، تیتانیوم، نیکل، مولیبدن، باریت، فسفات، بوکسیت، شورابه‌ها (پتاس، منیزیم، لیتیم و… ) اجرا شده است.
وی تصریح کرد: تنها در پروژه اکتشاف تکمیلی طلای زرشوران ۵۰درصد به ذخایر این معدن اضافه شده است.
مشارکت ۱۰۰ شرکت خصوصی
مدیر اکتشاف ایمیدرو درباره همکاری‌های این سازمان با بخش خصوصی با هدف اجرای عملیات اکتشاف و همچنین توانمندی شرکت‌های خصوصی اظهار کرد: در راستای سیاست‌های ایمیدرو برای جذب مشارکت بخش خصوصی با شرکت‌های مختلف، جلسات متعدد برگزار شده و با فراهم کردن امکان بازدید از محدوده‌های یادشده نسبت به تشویق سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی اقدام شده است.
اصغرزاده ادامه داد: نخستین فراخوان واگذاری محدوده به بخش خصوصی در سال ۹۴ و در طلای نیکوئیه قزوین انجام شد.
این در حالی است که در طول ۳سال اخیر نیز شرکت‌های بخش خصوصی در امور مشاوره‌ای، پیمانکاری و… پس از برگزاری مناقصه، فاز اجرایی تمامی طرح‌های اکتشافی را در اختیار گرفته‌اند. به گفته وی، در ۳ سال اخیر حدود ۱۰۰ شرکت داخلی که برخی از آنها از شریک خارجی، بهره برده‌اند، طرح‌های اکتشافی این سازمان را اجرا کرده‌اند.
سرمایه‌گذاری در اکتشاف
اصغرزاده متوسط اختصاص بودجه سالانه سازمان ایمیدرو در بخش اکتشاف را ۱۲۰میلیارد تومان اعلام کرد و گفت: سال گذشته مجموع هزینه‌های اکتشافی سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران و شرکت‌های زیرپوشش و بزرگ معدنی از ۱۳۲۱ میلیارد ریال گذشت که حاکی از رشد بیش از ۲درصدی سرمایه‌گذاری در این بخش است در حالی که جمع هزینه‌های اکتشاف سال ۱۳۹۳ به ۱۲۸۹میلیارد ریال رسیده بود.
وی همچنین درباره حفاری‌های انجام‌شده در این حوزه اظهارکرد: در این بخش کل حفاری‌های انجام‌شده در سال ۱۳۹۴ به ۱۸۰هزار متر رسید اما حفاری انجام‌شده سال ۱۳۹۳، ۲۱۴هزار متر بود که ۱۵درصد بیش از عملکرد حفاری سال ۱۳۹۴ است.
عملیات اکتشاف انجام شده شامل اکتشافات عمومی، شناسایی و پی‌جویی بود که به طور عمده معطوف به سنگ‌آهن، زغال‌سنگ، بوکسیت، عناصر نادر خاکی، طلا و مس شد.
برنامه‌های اکتشاف ۹۵
اصغرزاده درباره برنامه‌های امسال گفت: این سازمان در سال ۹۵ نیز ادامه فعالیت‌های اکتشافی را همچون سال‌های ۹۳ و ۹۴ – همراه با جذب شریک بخش خصوصی- پیش رو دارد به گونه‌ای که بتوان تعدادی از طرح‌ها را به اتمام رساند. از سوی دیگر با ادامه فعالیت‌های اکتشافی، پهنه‌ها و مناطق جدید امیدبخش به این مناطق افزوده خواهد شد.
اصغرزاده تاکید کرد: این طرح‌ها درنهایت به گواهی کشف و صدور پروانه بهره‌برداری منتهی می‌شود.
درباره برنامه‌های تکمیلی اکتشاف نیز می‌توان به مواردی همچون تکمیل اکتشافات و تعریف طرح توسعه برای معادن جدید، اکتشاف تکمیلی زرشوران، توسعه اکتشافات سراسری بوکسیت، عملیات اکتشاف شناسایی، پی‌جویی عناصر نادرخاکی و توسعه اکتشاف سنگان اشاره کرد.
آینده‌ای روشن در انتظار معادن
به نظر می‌رسد آینده‌ای روشن برای بخش معدن ایران در پیش رو خواهیم داشت.
حضور سرمایه‌گذاران خارجی در ایران و انعقاد قراردادهای معدنی با آنها برای ورود منابع مالی از یکسو و همکاری برای انتقال دانش فنی از کشورهای پیشرو در عرصه معدن به ویژه حوزه اکتشاف، راه را برای افزایش فعالیت‌های اکتشافی و زیرپوشش قرارگرفتن محدوده بیشتری از این سرزمین هموار می‌کند چراکه به گفته کارشناسان معدنی، ذخایر معدنی که رخنمون آنها در سطح زمین بوده، کم‌کم روبه پایان می‌روند؛ بنابراین باید به فکر تامین نیاز صنایع داخلی به مواد معدنی بود.
این درحالی است که برخی از کشورهای صنعتی و پیشرو در عرصه معدنی نیز به‌دلیل برداشت ذخایر سطحی از معادن با کمبود مواد معدنی روبه‌رو شده‌اند و برای تامین نیاز خود راهکارهای مختلفی در پیش گرفته‌اند.
نخست اینکه با افزایش سطح دانش فنی و استفاده از فناوری‌های نوین در جهان، اعماق زمین را شکافته تا بتوانند از کانی‌های مخفی شده در عمق زمین استفاده کنند.
دومین راهی که آنها در پیش گرفته‌اند سرمایه‌گذاری در کشورهایی است که با وجود غنی بودن از مواد معدنی، امکان بهره‌برداری و رسیدن به ارزش‌افزوده از این گنجینه را ندارند؛ در نتیجه از حضور سرمایه‌گذاران خارجی و صاحب فناوری استقبال می‌کنند تا اینگونه هم از معادن‌شان بهره‌برداری شده، هم بخشی از نیاز آنها به کانی‌های معدنی تامین شود.
در مقابل این کشورها، برخی از سرزمین‌های کهن و بزرگ مانند ایران که سابقه فعالیت‌های معدنکاری آنها به سال‌های بسیار دور بازمی‌گردد، نیز سعی دارند از دو روش یادشده برای توسعه فعالیت‌های معدنی خود استفاده کنند.
اینگونه که در گام نخست، از دانش و فناوری‌های موجود در کشور و تخصص دانشمندان بومی خود استفاده کنند و در گام بعدی با کشورهای توسعه‌یافته وارد مذاکره و همکاری مشترک شده و زمینه انتقال دانش فنی روز جهان را به کشور فراهم کنند.
البته با توجه به تحریم‌های بین‌المللی که سال‌های بسیاری ایران را از دانش روز جهان دور نگهداشت، نباید گذر کرد.
با این حال ایران با وجود دسترسی نداشتن به برخی از فناوری‌ها همچون فناوری و دانش فنی در ژئوفیزیک هوایی که برای یافتن ذخایر در عمق به کار می‌رود، از پای نایستاد و توانست با بومی‌سازی و بکارگیری آن در برخی از نقاط کشور دست به تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی در مقیاس‌های قابل قبول بزند.
