بخش معدن ایران با در اختیار داشتن انواع مختلفی از مواد معدنی دارای ظرفیت بسیار بالایی است که می‌توان با بهره‌برداری از آنها رشد اقتصادی را در کشور محقق کرد. با توجه به ظرفیت‌های بالای معدنی، اهداف مختلفی در چشم‌انداز ۱۴۰۴ در حوزه‌های بخش معدن همچون فولاد، آلومینیوم، مس و… تعریف شد اما تحقق آنها نیازمند سرمایه‌گذاری است.
به عنوان نمونه تکمیل زنجیره ارزش در حوزه فولاد نیازمند ۳۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری است این در حالی است که بخش معدن در تجارت‌های جهانی نقش پررنگی داشته و کشورهایی همچون چین توانستند با استفاده از ظرفیت‌های معدنی و صنایع معدنی حضور موثری در بازارهای بین‌المللی داشته باشند. ایران نیز به دنبال جذب سرمایه‌های خارجی در بخش معدن است. در این میان ایمیدرو می‌تواند به عنوان سازمان توسعه‌ای نقش مهمی ایفا کند اما در کنار آن می‌تواند از مدل‌های اجرا شده در کشورهای دیگر استفاده کند. عربستان نیز با راه‌اندازی شرکت معادن به دنبال حضوری پررنگ در بازارهای معدنی است. کشور ما نیز با توجه به ظرفیت‌های یاد شده نباید از قافله عقب بماند. امروز برجام فرصت خوبی را در اختیار بخش معدن قرار داده تا با استفاده از آن بتواند سرمایه مورد نیاز خود را جذب کند اما با توجه به بالا بودن خطرپذیری فعالیت‌های اکتشافی، باید زیرساخت‌های لازم از سوی دولت برای این بخش فراهم شود. در نتیجه باید دولت، ایمیدرو و بخش خصوصی ۳ ضلع مثلث توسعه‌ای در بخش معدن را تشکیل دهند. گزارش پیش‌رو، چکیده‌ای پاورپوینتی است که در مجمع عادی عمومی سالانه ایمیدرو ارائه شده است.
تجارت و صنایع معدنی در جهان
با استخراج سالانه ۱۷ میلیارد تن و ارزش فروش ۲۲۰۰میلیارد دلار، ارزش زنجیره معدن و صنایع معدنی دنیا ۲۸درصد کل ارزش منابع طبیعی را به خود اختصاص داده است. این در حالی است که فروش منابع طبیعی دنیا ۸هزار میلیارد دلار بود.آمارها حاکی از آن است که ۱۶۰۰میلیون تن فولاد، ۷۲۰۰میلیون تن زغال‌سنگ، ۴۲۰۰میلیون تن سیمان و ۲۲۳۰میلیون تن سنگ‌آهن تولید شده است.
چین هزار میلیارد دلار از ذخایر ارزی خرج کرد تا اقتصاد را تحریک کند و در نهایت موفق شد روند نزولی سرمایه‌گذاری را دوباره صعودی کند.عوامل رشد نرخ کامودیتی‌ها به ۲ دسته سیاست‌های دولت و عوامل خاص تقسیم می‌شود. در زمینه عوامل خاص در هر حوزه اتفاقاتی توانسته بر وضعیت بازار اثرگذار باشد. برای نمونه در حوزه مس اعتصاب اسکوندیدا و گراسبرگ در کنار کاهش تولید توانست قیمت‌ها را با رشد همراه کند. در حوزه «روی» نیز تعطیلی هزار تن معدن گلینکور به همراه کاهش تولید استان سیچوان چین توانست نرخ این ماده را افزایش دهد. در آلومینیوم نیز برنامه تعطیلی ۳میلیون تنی تولید و همچنین مسائل مربوط به محیط‌زیست عاملی برای رشد نرخ این ماده به شمار رفت. همچنین در حوزه فولاد کاهش ۵۰میلیون تن در امسال و ۱۵۰میلیون تن در ۳ سال و مسائل زیست‌محیطی، نرخ این محصول معدنی را افزایش داد اما در حوزه سنگ‌آهن نیز رشد تولید فولاد و قوانین زیست‌محیطی قیمت‌ها را افزایش داد. در زغال‌سنگ نیز رشد تقاضا و تعطیلی کارخانه‌ها ۲۰۰میلیون تنی قیمت‌ها را افزایش داد.اما در کنار موارد یاد شده، عوامل دیگری نیز وجود دارد که در رشد نرخ موثر بود. برای نمونه تضعیف دلار توانست نرخ کامودیتی‌ها را در ۲۰ماه گذشته افزایش دهد. همچنین برنامه سیزدهم چین یعنی رشد تولیدات صنعتی در کنار ایجاد زیرساخت‌ها و مسکن، تورم و کاهش ظرفیت‌ها توانست نرخ را افزایش دهد. در واقع چین به عنوان بزرگترین مصرف‌کننده مواد معدنی و بزرگترین تولیدکننده محصولات معدنی، تاثیر مهمی در بازار کامودیتی‌ها دارد.رشد تقاضای داخلی محصولات معدن و صنایع معدنی چین به اندازه‌ای بوده که صادرات فولاد این کشور را در برخی هفته‌ها به صفر رسانده و شیب نزولی پیدا کرد. سرمایه‌گذاران دنیا با توجه به روند قیمت‌های ۲۰ ماه گذشته دوباره به بورس‌های کامودیتی برگشته‌اند که خود عامل رشد تقاضا و رونق و نرخ محصولات است.حال با توجه به مطالب ارائه شده، چین را باید محرک بازار کامودیتی دنیا دانست. این کشور هر ۳ سال معادل ۱۰۰سال امریکا سیمان مصرف می‌کند. مصرف مس و آلومینیوم چین ۶/۲ و ۶ برابر امریکاست. برنامه سیزدهم چین با هدف رشد ۱۰۰درصدی GDP نسبت به ۲۰۱۰ تدوین شده و متمرکز بر زیرساخت و مسکن است، و در ۴ ماه امسال ۲۱۰۰میلیارد دلار سرمایه‌گذاری شده است.
حال این پرسش مطرح است که چطور می‌توان از پتاسیل‌های موجود در خارج از کشور برای توسعه و اشتغال بخش معدن و صنایع معدنی ایران استفاده کرد؟
به گزارش صمت، بخش معدن و صنایع معدنی ایران با توجه به ظرفیت‌های بسیاری که در اختیار دارد زمینه خوبی برای حضور سرمایه‌گذاران خارجی فراهم کرده است. هرچند اجرا شدن برجام ورود سرمایه‌گذاران خارجی را بیش از گذشته آسان کرده اما باید به این نکته توجه کرد که سرمایه‌گذاری در بخش معدن نیازمند وجود برخی فاکتورها از جمله کاهش ریسک و ایجاد زیرساخت‌هاست. باید اقدامات لازم برای جذب سرمایه‌گذار در بخش معدن انجام شود، زیرا دستیابی به اهداف پیش‌بینی شده نیازمند سرمایه‌گذاری است.
نقش معدن و صنایع معدنی در اقتصاد امریکا-۲۰۱۶
در امریکا ارزش افزوده ماده معدنی هنگام ورود به حوزه فرآوری ۹ برابر شده و در ادامه و بعد از ورود به بخش صنعت ۴برابر دیگر به آن اضافه می‌شود. معدن لازمه صنعتی شدن یک کشور بوده و کشورهای فاقد معدن از جمله ژاپن و کره‌جنوبی برای صنعتی شدن، نیازمند ورود ماده معدنی و ایجاد صنایع معدنی هستند. ایران نیز یک کشور معدنی بوده و دارای معادن پرعیار روباز در کلاس جهانی است که با تکمیل اکتشافات بر میزان ذخایر افزوده می‌شود.عمده معادن کشور در مناطق محروم بوده و توسعه معدن به ایجاد زیرساخت و اشتغال و رفع محرومیت کمک بسیاری می‌کند. وجود ذخایر عظیم گاز در کنار سواحل دریای آزاد، امکان بهره‌گیری از ذخایر هزار میلیارد دلاری افغانستان، وجود نیروی انسانی متخصص و شرکت‌های بزرگ معدنی و صنایع معدنی کشور و صادرات به بازار کشورهای همسایه از مزیت‌های دیگر توسعه این حوزه است.
زنجیره معدن و صنایع معدنی
نیاز به تخصص و فناوری بالا به ویژه در شروع زنجیره(اکتشاف) و انتهای زنجیره (صنایع پایین‌دستی) از اصلی‌ترین مشخصات عمومی زنجیره معدن و صنایع معدنی است. از سویی دیگر تکمیل زنجیره انرژی، آب‌بر و نیازمند زیرساخت بالاست. به عنوان نمونه هر تن فولاد ۴متر مکعب آب و انرژی ۵۷۶ متر مکعب گاز طبیعی نیاز دارد. همچنین تناژ جابه‌جایی بالاست و حساسیت به هزینه حمل‌ونقل وجود دارد یعنی نیازمند حمل‌ونقل ریلی و دریایی برای تولید محصول رقابت‌پذیر هستیم اما تکمیل زنجیره، منجر به اشتغال پایدار تا ۵۰سال می‌شود و توسعه منطقه‌ای به همراه دارد. در تکمیل زنجیره تا ۵۰درصد هزینه‌ها مربوط به زیرساخت بوده و توسعه زنجیره، عامل محرومیت‌زدایی به شمار می‌رود. باید به این نکته توجه کرد که صنایع معدنی به عنوان یک صنعت پایه مطرح بوده و سود آن در زنجیره بعدی مشخص می‌شود، اما اجرای آن سرمایه‌بر خواهد بود یعنی نیازمند نرخ بهره رقابتی از طریق اتصال به فاینانس بین‌المللی است.کشورهای دارای تجارت معدن و صنایع معدنی باید بتوانند مدل سرمایه‌گذاری خود و پوشش ریسک تغییرات نرخ جهانی را مدیریت کنند.
مدل ایران، سازمان توسعه معادن و صنایع معدنی
خطرپذیری، تحریم، سرمایه‌بر بودن و مدت طولانی اجرا و بهره‌برداری باعث شده تا این حوزه، خالی از بخش خصوصی داخلی و بین‌المللی باشد، در نتیجه حاکمیت تصمیم گرفت تا ایمیدرو به عنوان یک سازمان متولی توسعه معدن با انعطاف‌پذیری بالا تاسیس و براساس مدل‌های بین‌المللی از محل دارایی‌های منتقل شده (سهام فولاد مبارکه، مس، سرچشمه، فولاد خوزستان و…) اقدام به سرمایه‌گذاری مستقیم و جذب منابع مالی خارجی کند.عملکرد نشان می‌دهد که در ۴سال ابتدای تشکیل ایمیدرو موفق به بهره‌برداری از ۵۷ طرح توسعه‌ای معدن و صنایع معدنی به ارزش ۱۶۸۰۰میلیارد تومان شده (فولاد هرمزگان، آلومینیوم هرمزال، آلومینای جاجرم، توسعه شرکت‌ها و…) در نتیجه در ادامه مسیر، دچار چالش جدی شده است.
اکتشافات از سوی ایمیدرو
مدیر اکتشافات سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) درباره انجام اکتشافات از سوی این سازمان بیان کرد: در سال ۹۲ با بحران کمبود آنومالی برای انجام اکتشافات روبه‌رو بودیم. در نتیجه پیشنهاد انجام ۲۵۰هزار کیلومتر کار اکتشافی در دستورکار قرار گرفت.علی اصغرزاده افزود: خوشبختانه در اجرای این طرح ۴۰۰آنومالی جدید کشف شده است و در حوزه طلا ۵۰ درصد ذخایر افزایش یافته است. در حوزه زغال‌سنگ نیز ۴۰۰ میلیون تن ذخایر افزایش یافته است.وی با اشاره به کشف ذخیره ۲ میلیارد تنی سنگ‌آهن در یزد، بیان کرد: عیار ۷۰ درصد برای این آنومالی درست است. در واقع در ۷۰ متر اولیه میزان عیار ۷۰درصد است. این ذخیره می‌تواند میزان ذخایر سنگ‌آهن کشور را ۲ برابر کند.اقدامات اکتشافی انجام شده از سوی سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) ۲/۵ برابر میزان اکتشافات انجام شده در ۸۰ سال گذشته بوده و نتایج بسیار خوبی داشته است. در واقع این سازمان در کنار مشکلات مالی، توسعه اکتشافات را در اولویت اصلی خود قرار داد تا بتواند به اهداف پیش‌بینی شده در چشم‌انداز ۱۴۰۴ نزدیک شده و نیاز صنایع به مواد اولیه را تامین کند.
مدل سازمان‌های توسعه‌ای معدن
در برنامه ششم توسعه، رشد ۹/۳درصدی برای صنعت و ۸/۸درصدی برای معدن پیش‌بینی شده است. تحقق این اهداف نیازمند رشد حداقل ۱۵درصدی به همراه سرمایه‌گذاری است. تجربه چین در رشد اقتصادی نشان می‌دهد، ابتدا سرمایه‌گذاری رشد می‌کند و به دنبال آن با تاخیر تولیدات صنعتی افزایش پیدا می‌کند.حال برای تحقق اهداف پیش‌بینی شده، نیازمند جذب سرمایه‌های داخلی و خارجی هستیم. برای نمونه طرح جامع فولاد نیازمند سرمایه‌گذاری ۳۰میلیارد دلاری، طرح‌های توسعه زنجیره آلومینیوم نیازمند ۱۱ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری و سایر پروژه‌های نیازمند سرمایه‌ای ۱۰میلیارد دلار است. به طور کلی برای تحقق اهداف چشم‌انداز ۱۴۰۴، نیازمند ۵۱میلیارد دلار سرمایه‌گذاری هستیم.دولت نقش پررنگی در تامین مالی و سرمایه‌گذاری برنامه ششم توسعه ایفا می‌کند. به طور کلی تامین مالی از طریق بخش خصوصی، دولت، بورس (مردم) سرمایه‌گذاری خارجی و… انجام می‌شود. در این میان از برخی مدل‌های سرمایه‌گذاری دولت‌ها در امر توسعه در کشورهای دیگر استفاده کرد.مدل۳۰ ساله شیلی و پرو نشان می‌دهد، این مدل بر مبنای رقابت‌پذیری مقررات مربوط به حوزه معدن و ارائه مشوق‌ها به سرمایه‌گذاران (کمیته معدن رئیس‌جمهور) ایجاد شده است.مدل ۷۰ساله ژاپن و شرق آسیا نیز دخالت دولت در تامین مالی و سرمایه‌گذاری و محوریت چند سازمان ماهیت عمومی (sogoshosha)را به همراه دارد.مدل۱۶۰ساله ایتالیا و اروپا حاکی از واگذاری سهام دولت در شرکت‌های بزرگ نفت و نیرو و مخابرات به سازمان توسعه‌ای(CD) و اجرای طرح‌های زیرساخت.مدل کشور چین نیز واگذاری سهام دولت در شرکت‌ها به یک سازمان توسعه‌ای واحد SASAC بازوی اجرایی دولت داده شده و حمایت‌های مالی و تضمین تعهدات را انجام می‌دهند.مدل ۱۰ساله عربستان و منطقه نیز دخالت مستقیم و سهامداری دولت در تامین مالی و مالکیت با تامین مالی از بورس (MAADEN) را ایجاد کرده است.
نگاهی به مدل چین
سازمان توسعه ساساک به عنوان بزرگترین سازمان توسعه‌ای دنیا به شمار می‌رود. ساساک به عنوان بازوی دولت چین در توسعه است. این سازمان مستقیم زیر نظر دولت بوده و ساختاری جدا از وزارتخانه‌ها و دولت‌های محلی دارد. از نظر مالی، دولت چین تضمین‌کننده تعهدات ساساک بوده و درنتیجه علاقه زیادی به همکاری با این غول توسعه‌ای دنیا دارند.سرمایه‌گذاری چین در کشورهای هدف از سوی این سازمان انجام شده و تاکنون ۷۳۱میلیارد دلار در ۱۵۰کشور هزینه شده که ۱۷۰میلیارد دلار آن در سال ۲۰۱۶م است. اما در این میان عربستان برخلاف ایران در ۷سال گذشته، اقدام به بزرگ کردن سازمان توسعه‌ای خود کرده است. جالب است که این کشور خالد الفلیح وزیر نفت را به عنوان رئیس هیات مدیره شرکت maaden منصوب کرده تا از تحقق اهداف رشد معدن در چشم‌انداز ۲۰۳۰ مطمئن شود. نگاهی به عملکرد سازمان توسعه معادن عربستان نشان می‌دهد، ارزش سهام این سازمان ۳۹۲درصد در ۸ سال گذشته و ۳۲/۲درصد در یک سال، ارزش بازار ۳۰/۹۸میلیارد دلار و فروش سالانه ۲/۶۵ میلیارد دلار است. دهمین شرکت بزرگ معدنی دنیا و نخستین شرکت از نظر رشد در GCC بوده و ۷هزار و ۱۹۷نفر نیروی‌انسانی
دارد.
واگذاری دارایی‌های ایمیدرو
حال در این قسمت از گزارش نگاهی به سازمان توسعه‌ای ایمیدرو داریم. سازه‌ای که در طول سال‌های گذشته تلاش کرده تا بخش معدن توسعه خود را با سرعت بیشتری محقق کند. براساس اطلاعات موجود، عمده واگذاری‌های سازمان ایمیدرو در قالب رد دیون بوده و مبلغ خصوصی‌سازی دارایی‌های سازمان تا پایان سال ۹۵ در مجمع ۳۱/۵۹ هزار میلیارد تومان بوده است. به گزارش صمت، یکی دیگر از اقداماتی که سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران انجام داده، روزآمد کردن استراتژی‌های این سازمان به منظور مقایسه با تهدیدهای یاد شده و تداوم توسعه بوده است. از طرفی ماموریتی برای ایمیدرو تعریف شده تا به عنوان متولی راهبری توسعه، توانمندسازی و رقابت‌پذیری بخش معدن و صنایع معدنی و تبدیل منابع و محصولات این بخش به ثروت پایدار کشور باشد. براساس این گزارش، طرح‌های توسعه‌ای که برای ایمیدرو تعریف شده شامل اکتشاف، معدن (استخراج و فرآوری)، صنایع معدنی و پایین‌دستی، زیرساخت طرح‌ها و شرکت‌ها و نیز طرح‌های توانمندسازی آموزش، پژوهش و فناوری، ایمنی، بهداشت و محیط‌زیست، اقتصاد، حمایت و تامین مالی است.
ایمیدرو؛ رهبر و پیشتاز در تحول و توسعه
در چشم‌انداز سازمان ایمیدرو آمده که این سازمان به عنوان رهبر و پیشتاز در تحول و توسعه پایدار بخش معدن و صنایع معدنی و رقابت‌پذیر در زنجیره‌های ارزش جهانی باشد. به گزارش صمت، در واقع سازمان ایمیدرو توفیق خروج بازوهای اجرایی از فهرست واگذاری در دولت یازدهم و ایجاد ساختار منسجم به منظور تحقق اهداف اجرایی را یافته است. در این زمینه برای طرح‌های توسعه‌ای اقداماتی انجام داده که از نمونه‌های آن می‌توان به اجرای برخی از آنها از سوی شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران و شرکت ملی فولاد ایران اشاره کرد. درباره ایجاد زیرساخت‌ها نیز اقداماتی در مناطق ویژه بندرعباس، پارسیان، لامرد و چابهار انجام شده و در کنارش طرح ایجاد زیربناهای لازم در معادن بزرگ و مناطق معدنی از دیگر طرح‌های توسعه‌ای در زمینه ایجاد زیرساخت مورد توجه بوده است.
نگاهی به طرح‌های توانمندی سازمان ایمیدرو
طرح‌های توانمندسازی سازمان ایمیدرو شامل ۲ بخش اقتصادی، حمایت و تامین مالی بوده و دربرگیرنده صندوق بیمه‌سرمایه‌گذاری فعالیت‌های معدنی، شرکت خدمات صنعتی- بازرگانی ای‌سی‌اس، شرکت اسکوتک، مجتمع‌های می‌شودان، سنگان، فلات مرکزی ایران، سیرجان و مهدی‌آباد است. در حوزه آموزش، پژوهش و فناوری نیز می‌توان به مرکز تحقیقات و فرآوری مواد معدنی کشور اشاره کرد. به گزارش صمت، در واقع استراتژی‌های ایمیدرو تبدیل به برنامه عملیاتی با شکست ماهانه شده و برای تمام واحدهای هلدینگ در اسفند هر سال از سوی ریاست سازمان ابلاغ و در سال از سوی «کارگروه ارزیابی و بهبود عملکرد» پایش ماهانه می‌شود.
طراحی ۵ مدل برای سیاستگذاری در ایمیدرو
سیاست‌های اجرایی ایمیدرو در راهبری طرح‌های توسعه‌ای اینگونه تعریف شده که سازمان در ابتدای دولت یازدهم با روزآمد کردن استراتژی‌ها به پیاده‌سازی سیاست‌هایی در ۵ مدل و اجرای طرح‌های آن اقدام کرد که ادامه دارد. به گزارش صمت، مدل نخست(طرح در دست اجرا) اینگونه است که واگذاری طرح در قالب بخش خصوصی و تشکیل شرکت مشترک است. یعنی آورده سهام ایمیدرو متناسب با هزینه‌کرد تا امروز بوده و سرمایه‌گذار نیز متعهد به آوردن سرمایه به منظور تکمیل و بهربرداری از طرح است. در مدل دوم (طرح جدید تامین زیرساخت) آمده که سازمان تعهد خرید محصول طرح را در صورتی که سرمایه‌گذار از بخش خصوصی باشد برعهده می‌گیرد (این مدل برای طرح‌های زیرساختی اجرا شده و در آن به فرض، برق یا آب مورد نیاز ایمیدرو در مناطق ویژه از طریق BOO یا BOT خریداری می‌شود). سومین مدل «طرح جدید پایین‌دست معدن» است که بر اساس آن تعهد تامین خوراک داده شده است. این مدل برای واحدهای پایین‌دست معدن اجرا شده و در آن ایمیدرو از سرمایه‌گذاران دعوت به عمل آورده تا به سرمایه‌گذاری در زنجیره پایین‌دست معادن اقدام کرده و خوراک را از ایمیدرو در بازه زمانی بلندمدت تحول بگیرند.مدل چهارم «طرح اکتشافی در دست اجرا» است. در این مدل هزینه‌کرد ایمیدرو به همراه نتایج آن به عنوان آورده (سرمایه) سازمان در قالب یک شرکت خصوصی محاسبه شده و بخش خصوصی به تکمیل اکتشاف و دریافت گواهی کشف و پروانه بهره‌برداری به نام شرکت ملزم خواهد بود. آخرین مدل نیز شامل طرح‌های ۱۰۰درصدی سازمان است. به این شکل که در طرح‌های جدید یا موجود، در صورت نبود سرمایه‌گذار خصوصی علاقه‌مند، ایمیدرو به تکمیل فعالیت‌های مهندسی اقدام کرده و در صورت اقتصادی بودن، پیمانکار را استخدام و نسبت به اجرای پروژه اقدام می‌کند تا در زمان مناسب، طرح را در قالب مدل ۱ به بخش خصوصی واگذار کند.
پیاده‌سازی استراتژی‌های سازمان روی طرح‌های توسعه‌ای
یکی از اقدامات دولت، کاهش هزینه‌ها بوده و گشایش اعتبار اسنادی طرح‌های فولاد استانی و مشارکت با بخش خصوصی در فاز تکمیل طرح‌ها با سهم ۳۵درصدی سازمان ایمیدرو از نمونه‌های بارز این اقدام است. همچنین اجرای فازهای تکمیلی سنگان (کنسانتره به میزان ۲/۴میلیون تن و گندله ۵میلیون تن با مشارکت بخش خصوصی و سهم سازمان ۴۹درصد) و تشکیل کنسرسیوم با شرکت‌های فولادی در اجرای طرح الکترود گرافیتی با سهم ۱۷درصدی سازمان ایمیدرو را می‌توان در راستای اهداف یادشده دانست. در واقع با کاهش هزینه ناشی از اجرای طرح‌های گذشته، امکان تعریف طرح‌های توسعه جدید در دولت تدبیر و امید به ارزش بیش از ۵میلیارد دلار با مشارکت بخش خصوصی فراهم شده است(فولاد چابهار، فاز ۲ آلومینیوم جنوب، فاز ۲ زرشوران، توسعه منطقه ویژه بندرعباس، ۷میلیون تن محصولات پایین‌دست فولادهای استانی، توسعه پتاس، تیتانیوم کهنوج و توسعه سنگان)
تمرکز بر تامین مالی طرح‌ها
در کنار موارد یادشده می‌توان به تغییر استراتژی‌های ایمیدرو و تمرکز بر تامین مالی از طرف بخش خصوصی اشاره کرد. همچنین تزریق مناسب منابع مالی به طرح‌ها از طرف بخش خصوصی نیز از سوی این سازمان انجام شده است؛ ۷طرح فولاد استانی با هزینه‌کرد تقریبی بخش خصوصی که تاکنون ۱۳۰۰میلیارد تومان بوده است. همچنین در ناحیه سنگان ۷۰۰میلیارد تومان هزینه‌کرد از سوی بخش خصوصی انجام شده و در الکترود گرافیتی، این رقم به ۱۰۰میلیارد تومان و در آلومینیوم جنوب به ۴۰۰میلیارد تومان می‌رسد. به طورکلی سرمایه‌گذاری مستقیم بخش خصوصی در این طرح‌ها رقمی افزون‌بر ۲۵۰۰میلیارد تومان بوده است. علاوه بر طرح‌های مشارکتی، یکی از نمونه‌های موفق ایمیدرو در جذب سرمایه، جذب سرمایه‌گذار و مشارکت ۱ میلیارد دلاری بخش خصوصی در معدن مهدی‌آباد است. همچنین جذب سرمایه‌گذار خصوصی در سایر طرح‌ها در اولویت این سازمان قرار گرفته است.
طرح‌های بهره‌برداری شده در ۴ سال گذشته
سازمان ایمیدرو در ۴ سال گذشته بسیاری از طرح‌های معدن و صنایع معدنی را به مرحله بهره‌برداری و اجرا رسانده که در ادامه می‌آید: بهره‌برداری از واحد احیای فولاد استانی سپیددشت و شادگان بر پایه تولید سالانه یک میلیون تن آهن‌اسفنجی و با سرمایه‌گذاری ۲۴۰میلیون دلار، بهره‌برداری از طرح نمونه آزمایشی تیتانیوم کهنوج با هدف تولید روزانه ۲تن پیگمنت با سرمایه‌گذاری ۳/۳ میلیون دلار، طرح نمونه آزمایشی تولید گرین‌کک به منظور آزمایش فناوری تولید پترولویم کک از مواد پالایشگاهی ۰/۶میلیون دلار، پالایشگاه قطران زرند با هدف تولید ۳۰هزارتن محصول شامل نفتالین صنعتی، انواع روغن قطران، قیرصنعتی و فنل خام با سرمایه‌گذاری ۲/۴میلیون دلار، فاز ۲ اسکله منطقه ویژه خلیج‌فارس با هدف افزایش ظرفیت اسکله از ۶میلیون به ۱۲میلیون تن و با سرمایه‌گذاری ۱۸/۷میلیون دلار، آندسازی المهدی – با هدف میله‌گذاری ۱۴۱هزار عدداند پخته شده در سال با سرمایه‌گذاری ۵۰میلیون دلار، تکمیل طرح تجهیز ذخایر پتاس خور و بیابانک با هدف تولید سالانه ۵۰هزار تن کلروپتاسیم با سرمایه‌گذاری ۵۱میلیون دلار، طرح آنتیموان سفیدابه با هدف تجهیز معدن و احداث واحد فرآوری نیمه صنعتی با سرمایه‌گذاری ۲میلیون دلار، طلای زرشوران فاز ۱ با هدف تولید سالانه ۳تن شمش طلا با سرمایه‌گذاری ۴۷/۶میلیون دلار و پروژه‌های انتقال برق و احداث راه دسترسی طرح‌های زیربناهای معادن به منظور تدارک زیرساخت‌های فیزیکی(برق و راه) برای توسعه بهره‌برداری از معادن در مناطق غیربرخوردار با سرمایه‌گذاری ۲۰میلیون دلاری همگی جزو طرح‌های بهره‌برداری شده در ۴ سال گذشته بوده و در مجموع، سرمایه‌گذاری‌های انجام شده رقمی افزون‌بر ۴۳۶میلیون دلار بوده است. بر اساس گزارش‌های موجود برنامه تکمیل پروژه‌ها در سال ۹۶ برابر با ۲۱۶۰میلیون دلار است که در طرح‌های مختلف معدن و صنایع وابسته آن همچون زغال‌سنگ و کک، آلومینیوم و زنجیره فولاد، زیرساخت و عناصر نادرخاکی و اکتشاف آمده است.
سرمایه‌گذاری ۵۳۵ میلیارد تومانی در اکتشاف
یکی دیگر از اقدامات بزرگ سازمان ایمیدرو در ۵ سال گذشته، در حوزه اکتشافات معدنی است و می‌توان به سرمایه‌گذاری ۵۳۵ میلیارد تومانی در اکتشاف و انجام عملیات اکتشافی در ۲۵۰هزارکیلومتر مربع در مسیر ۱۰ معدن بزرگ‌مقیاس اشاره کرد. گفته شده برآورد هزینه ۱۲۲۵میلیارد تومانی برای ۲۵۰هزارکیلومتر مربعی انجام شده است. به گزارش صمت، در کنار سرمایه‌گذاری بزرگ ایمیدرو در حوزه اکتشافات، این سازمان هزینه‌کردهای اکتشافی در ۵ سال گذشته داشته است. شرکت تهیه و تولید مواد معدنی در اکتشاف آهن، زغال‌سنگ و پلی متال‌ها از سال ۹۱ تا ۹۵ در مجموع سرمایه ۱۰۷۶ میلیارد ریالی انجام داده است. در مجتمع سنگان برای اکتشافات عمومی شرقی و مرکزی از سال ۹۱ تا ۹۵ افزون‌بر ۳۰۳ میلیارد ریال سرمایه‌گذاری شده و شرکت آلومینای ایران برای اکتشاف اندیس‌های بوکسیت در این بازه زمانی ۱۳۰میلیارد ریال سرمایه تزریق کرده است. در طرح توانمندسازی اکتشاف نیز به منظور اکتشافات شناسایی و پیجویی و برداشت ژئوفیزیک هوایی در ۵ سال ۱۳۹۳میلیارد ریال سرمایه‌گذاری انجام شده است.همچنین برای اکتشافات تکمیلی در معدن زرشوران ۹۴ میلیارد ریال، طرح عناصر نادر خاکی (اکتشافات شناسایی در گزستان ۷میلیارد ریال، اکتشاف شناسایی در پهنه سنگان ۹۰میلیارد ریال و اکتشاف معدن پلاسری در طرح تیتانیوم کهنوج ۸میلیارد ریال سرمایه‌گذاری شده و شرکت ملی مس ایران نیز برای اکتشاف مس در این ۵سال رقمی افزون‌بر ۲۲۴۸ میلیارد ریال سرمایه‌گذاری انجام داده و در مجموع کل سرمایه‌گذاری اکتشافی انجام شده در این ۵ سال ۵۳۵۰میلیارد ریال بوده است.
آموزش و پژوهش در ایمیدرو
در حوزه آموزش، پژوهش و ایمنی شاهدیم که سازمان ایمیدرو از سال ۸۸ تا ۹۱ مبلغی افزون‌بر ۲۳/۳میلیارد تومان در بخش آموزش و پژوهش هزینه کرده که طی سال‌های ۹۲ تا ۹۵ به بیش از ۳ برابر آن و معادل ۷۶/۹میلیارد تومان رسیده است. به گزارش صمت، در این سال‌ها همچنین مبادله تفاهمنامه همکاری آموزشی و پژوهشی با دانشگاه صنعتی مالک اشتر، تاسیس موسسه پژوهشی مشترک با دانشگاه تهران، تفاهمنامه همکاری با دانشگاه صنعتی شریف و مبادله تفاهمنامه با سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشور از سوی سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران انجام شده است. در کنار اقدامات آموزشی و پژوهشی ایمیدرو باید به تولید محصولات استراتژیک و عناصر نادر، تولید محصولات با ارزش افزوده بالا همچون آنتیموان، طلا، عناصر نادرخاکی، مولیبدن و… نیز اشاره کرد.
سیاست‌ها و اولویت‌های ایمیدرو
رشد تولید با توجه به فرصت به وجود آمده در رشد قیمت‌های جهانی و تحقق کامل منابع مالی متعهد شده در قراردادهای استخراج-فروش از طرف مشارکین را می‌توان جزو سیاست‌های ایمیدرو در سال ۹۶ دانست. همچنین طرح‌های قابل بهره‌برداری سال ۱۳۹۶ در اولویت تخصیص منابع داخلی سازمان قرار دارند. به گزارش صمت، به حداقل رسیدن میزان وابستگی به منابع داخلی ایمیدرو در تدوین بسته‌های تامین مالی پایدار برای طرح‌های توسعه‌ای، افزایش انضباط مالی سازمان و رشد عملکرد دریافت مطالبات در سال ۱۳۹۶و ایجاد هرگونه تعهد مالی جدید در بخش توسعه منوط به تکمیل مطالعات و اخذ مصوبه کمیته سرمایه‌گذاری و اینکه باید بخش عمده‌ای از منابع مالی مورد نیاز فعالیت‌های اکتشافی از محلی منابع بخش خصوصی تامین شود از دیگر اولویت‌ها و سیاست‌های سازمان یادشده است. بر اساس اطلاعات موجود، برنامه‌ریزی اجرای قانون برنامه ششم در مدت زمان حداکثر ۲ ماه بعد از ابلاغ قانون و پیوست‌های آن، ارتقای وضعیت ایمنی، محیط‌زیست و کیفیت در واحدهای عملیاتی، افزایش نظارت سازمان بر عملکرد شرکت‌های صدر اصلی ۴۴ در کنار طرح‌های واگذار شده و وظایف ستادی واگذار شده، ساماندهی و توسعه فعالیت‌های توانمندسازی بخش (صندوق بیمه، آموزش، پژوهش و…) و در آخر ارتقای کیفیت و توسعه منابع انسانی همگی جزو سیاست‌ها و اولویت‌های سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران(ایمیدرو) در سال ۹۶ است.
رشد صنایع معدنی در امسال
درباره رشد مطلوب تولید زنجیره فولاد و پیش‌بینی تداوم آن در سال ۹۶ نیز باید گفت: وضعیت تولید در سال ۱۳۹۵ مطلوب بوده است، به گونه‌ای که کنسانتره ۲۷درصد، گندله ۱۲درصد، آهن اسفنجی۴/۳درصد و شمش فولاد ۶درصد رشد داشته‌اند. به گزارش صمت، همچنین میزان تولید کنسانتره آهن، گندله و آهن اسفنجی در ۴ ماهه تولید سال ۹۶ در کل رقمی افزون‌بر ۵میلیون و ۴۹۵هزارو ۲۷۶ میلیون تن بوده و با رشد ۱۳درصدی همراه بوده است. تولید شمش فولاد مبارکه نیز در این بازه زمانی با رشد ۱۵درصدی، شمش خوزستان رشد ۷درصدی، پودر آلومینا رشد ۳درصدی، کنسانتره مس رشد ۱درصدی، کاتد مس کاهش ۲۵درصدی و استخراج مس نیز رشد ۶درصدی در ۴ماهه سال ۹۶ داشته‌اند.
چالش‌ها و راهکارهای قابل اجرا در دولت دوازدهم
اصلاح ساختار بخش معدن و صنایع معدنی می‌تواند از طریق تقویت تشکل‌ها، هم‌افزایی واحدهای مربوط به معدن در وزارت صنعت، معدن و تجارت، شفافیت ساختار ایمنی معادن و راه‌اندازی ستادهای ویژه محصولات انجام شود. برای بهبود فضای کسب و کار نیز با تسهیل مجوزها، رقابت‌پذیر کردن قوانین و مقررات، شیوه‌نامه‌ها و سیاستگذاری بلندمدت و توسعه خدمات آنلاین امکان‌پذیر می‌شود. به گزارش صمت، تولید و ارتقای کیفیت محصولات در حوزه صنایع معدنی با کاهش ریسک معدنکاری کوچک، روزآمد کردن استانداردهای کیفیت محصول، تامین سرمایه در گردش و… انجام خواهد شد. یکی دیگر از راهکارهای ارائه شده برای بخش معدن و صنایع معدنی، توسعه پژوهش است که در این زمینه برای صنایع دانش‌بنیان و فناوری نیز اقداماتی انجام شده و می‌توان به تقویت مرکز تحقیقات فرآوری کرج، حمایت از ثبت دانش فنی، مشارکت با مراکز فناوری دنیا، سیاستگذاری در روزآمد کردن فناوری بخش معدن و صنایع معدنی اشاره کرد. یکی دیگر از موضوعات مهم در این بخش افزایش بهره‌وری، بازسازی و نوسازی است که این مهم نیز با تعریف بسته‌های حمایت از ایمنی معادن، آموزش‌های تخصصی، استانداردسازی فناوری‌های جدید طرح‌ها و… ایجاد می‌شود. درباره جذب سرمایه‌گذاری و توسعه ظرفیت نیز باید گفت با اولویت‌بندی و رفع مشکل طرح‌های نیمه تمام، تقویت اعتبارات، بورس، بازگشت منابع واگذاری دارایی‌ها به توسعه و… رخ می‌دهد. در توسعه اکتشافات نیز مشوق‌های مالیاتی، حقوقی و دولتی، استانداردها، تقویت صندوق بیمه فعالیت‌های معدنی، ایجاد بانک‌های اطلاعاتی اکتشافی و… می‌تواند موثر باشد. در توسعه بازار صادرات و مدیریت واردات مشوق‌های صادراتی، کاهش هزینه صادرکننده، تامین اعتبار و یوزانس صادرات، رایزنان بازرگانی، بورس کالا و محدودیت واردات اثرگذار خواهند بود. ایجاد زیرساخت‌های فیزیکی و اطلاعاتی نیز با ایجاد زیرساخت آمار و اطلاعات تخصصی بخش معدن، خط انتقال شرق کشور و تهاتر هزینه زیرساخت با مالیات و قبوض به نتیجه می‌رسد.
