بزرگترین ذخیره زغال‌سنگ قاره افریقا در کشور افریقای جنوبی است که زمان تشکیل آن به حدود ۲۶۰میلیون سال پیش و دوره پرمین برمی‌گردد.
در شمال و شمال شرقی این کشور، حجم بیشتری از این ذخایر وجود دارد و در بیشتر نقاط به وسیله قشر نازکی از رسوبات پوشیده شده که حدود ۱/۳درصد از کل ذخیره زغال‌سنگ موجود در نیمکره جنوبی را در بر می‌گیرد. افریقای جنوبی یکی از ۷کشور تولیدکننده انبوه زغال‌سنگ است که سالانه بیش از ۲۶۵میلیون تن زغال‌سنگ تولید می‌کند. این حجم، مصرف داخلی را در تولید انرژی، نیاز کارخانه‌های شیمیایی و تولید سوخت مایع از زغال‌سنگ تامین می‌کند و حدود ۲۱درصد یعنی بیش از ۵۵میلیون تن نیز به وسیله اسکله‌ای در شرق کشور در خلیج ریچارد صادر می‌شود.
این صنعت در افریقای جنوبی به طور مستقیم بیش از ۵۰هزار شغل ایجاد کرده و ۸۵درصد تولید، تحت مدیریت و نظارت ۵شرکت بزرگ بین‌المللی انجام می‌شود. براساس آمارهای ارائه شده، حدود ۵۰درصد استخراج زغال‌سنگ در این کشور زیرزمینی است و به همان میزان هم از معادن روباز استخراج می‌شود. از کل زغال‌سنگ تولید شده در افریقای جنوبی، حدود ۴۳درصد به مصرف نیروگاه‌های تولید برق می‌رسد. بیش از ۴۵میلیون تن نیز صرف تولید مواد شیمیایی، سوخت مایع و فولاد می‌شود و به مصارف متفرقه اختصاص می‌یابد. در گذشته، مقصد صادراتی بیشتر زغال‌سنگ این کشور، اروپا بود اما به‌تدریج جای خود را به کشورهای آسیایی به ویژه هند و چین داد.
استفاده از زغال‌سنگ در این کشور از عصر مفرغ آغاز شد و بیشتر برای استحصال مس و آهن، گرمایش خانگی و پخت‌و‌پز استفاده می‌شد، اما از اواسط قرن ۱۹میلادی، استخراج گسترده زغال‌سنگ شروع شد و در قرن بیستم توسعه زیادی پیدا کرد. از ابتدای قرن ۲۱ با توسعه شبکه برق‌رسانی در کشور، مصارف خانگی و گرمایشی به کمترین میزان کاهش یافت. افریقای جنوبی، پنجمین کشور تولیدکننده زغال‌سنگ و یکی از صادرکننده‌های بزرگ زغال‌سنگ در جهان است. تولید ۷۷درصد برق این کشور وابسته به زغال‌سنگ است و این احتمال بسیار ضعیف است که این کشور دست کم در ۲دهه آینده سوخت جایگزین یا منابع دیگری برای تامین انرژی برق خود در دسترس داشته باشد. از آنجایی که ذخایر زغال‌سنگ افریقای جنوبی ضخامت زیادی دارند و دارای درزه‌های فراوان و نزدیک به سطح هستند، موقعیت استخراجی مناسبی دارند. این اتفاق در کنار حضور نیروی کار ارزان، موقعیت مناسبی را برای تولید ایجاد کرده که نتیجه آن بهای تمام شده ارزان و رشد سریع این صنعت است. این کشور سالانه بیش از ۶۰میلیون تن ضایعات استخراجی زغال‌سنگ دارد که باید به طور اصولی امحا شود. افریقای جنوبی درحال‌حاضر نیز برنامه توسعه استخراج و اضافه کردن نیروگاه‌های زغال‌سنگی را در دست اقدام دارد. این کشور از نظر شمار معادن کوچک زغال‌سنگ با ۶۴معدن، رتبه نخست جهانی را دارد. این معادن با حجم بالای تولید، فرصت‌های اشتغالزایی وسیعی را در این کشور به وجود آورده‌اند. پیش‌بینی می‌شود با حفظ تولید فعلی و ذخیره حدود ۳۰میلیارد تنی، این کشور برای بیش از ۱۱۶سال آینده ذخیره زغال‌سنگ داشته باشد.
بهرام فرزاد / کارشناس زغال سنگ
