فاضلاب یا پساب، آب مصرف شده‌ای است که ویژگی فیزیکی، شیمیایی یا بیولوژیکی آن به حدی تغییر کرده که قابلیت مصرف را از دست داده است.
بنا به اطلاعات مرکز آمار ایران، از میان معادن دارای فاضلاب، معادن استخراج شن و ماسه، سنگ تزئینی و سنگ آهک به ترتیب با تعداد ۴۹۵، ۳۳۷ و ۲۲۲، بیشترین فاضلاب را به خود اختصاص داده‌اند. نتایج آمارگیری از اطلاعات محیط‌زیستی معادن در حال بهره‌برداری کشور در سال ۱۳۹۵ نشان می‌دهد که استان‌های اصفهان، خراسان رضوی و فارس به ترتیب با ۱۷۹، ۱۲۹ و ۱۱۵ معدن، بیشترین معادن دارای فاضلاب را داشته‌اند. اما به گفته کارشناسان و فعالان حوزه معدنی، این معادن دارای کمترین حجم تولید فاضلاب هستند، فاضلابی که در آنها تولید می‌شود شیمیایی نیست و می‌توان از آن در مصارف صنعتی و کشاورزی بهره گرفت. در صنایع معدنی و کارخانه‌های فرآوری فرآورده‌های معدنی، فاضلاب شیمیایی تولید می‌شود.
معادن شن و ماسه فاضلاب ندارند
در همین زمینه، مهدی ضابطی، رئیس انجمن شن و ماسه در گفت‌وگو با صمت، درباره میزان تولید فاضلاب در معادن شن و ماسه، گفت: معادن شن و ماسه، فاضلاب شیمیایی تولید نمی‌کنند. در واقع فاضلاب در این معادن همان لای حاصل از شستوشوی مصالح است. این فاضلاب یکی از عنصرهای اصلی در تصفیه‌خانه‌هاست.
وی با اشاره به کاربرد لای شن و ماسه، افزود: پساب مازاد شن و ماسه به حوضچه‌ها می‌رود. در این مرحله معادن تلاش می‌کنند به‌وسیله دستگاه‌های تصفیه، آب مخلوط در شن و ماسه را جدا کرده و باقی‌مانده آن را با کود مخلوط کنند و برای مصارف باغبانی و گلخانه‌ای مورد استفاده قرار دهند.
رئیس انجمن شن و ماسه درباره دیگر کاربرد لای حاصل از شستوشوی شن و ماسه، گفت: این لای برای خطوط انتقال انرژی، آب و گاز بسیار کاربرد دارد؛ این خاک نرم روی این خطوط ریخته می‌شود تا آسیب کمتری متوجه آنها شود.
این فعال معدنی در ادامه با بیان اینکه این لای‌ها در محدود معادن شن و ماسه نگهداری می‌شود، تصریح کرد: لای حاصل از شستوشوی شن و ماسه همان خاک است و هیچ آسیبی را متوجه محیط‌زیست نمی‌کند. از این‌رو در محدوده معادن نگهداری می‌شود.
کاربرد لای حاصل از شستوشوی شن و ماسه
همچنین در این زمینه، یاسر کاشانیان، فعال معدنی حوزه شن و ماسه در گفت‌وگو با صمت، اظهار کرد: مصارف حاصل از شستوشوی شن و ماسه، در کشورهای توسعه‌یافته شناسایی شده است. از این‌رو آن را در زمره فاضلاب‌ها قرار نمی‌دهند.
وی در ادامه تصریح کرد: آب یک عنصر حیاتی در پروژه‌های زیربنایی و صنعتی است. به همین دلیل برای بازیافت آن تلاش زیادی شده اما از آنجایی‌که دستگاه بازیافت آب گران است معدنکاران شن و ماسه ترجیح می‌دهند با روش‌های سنتی اقدام به شستوشوی شن و ماسه کنند.
به گفته این فعال معدنی، این پساب در همان معادن، دفع و به‌وسیله طبیعت جذب می‌شود یا باغداران و گلخانه‌داران آن را خریداری می‌کنند.
لای شن‌و ماسه مانند آب باران است
در این زمینه، نبی شهبازی، فعال معدنی شن و ماسه نیز در گفت‌وگو با صمت، بیان کرد: فاضلابی که معادن شن و ماسه تولید می‌کنند همان آب بارانی است که به کوه می‌زند و آن را می‌شوید. آیا این آب فاضلاب است و به محیط‌زیست آسیب وارد می‌کند؟ بدون تردید پاسخ به این پرسش منفی است.
وی با بیان اینکه این پساب هیچ آلودگی شیمیایی و میکروبی برای طبیعت ندارد، تصریح کرد: این آب، به واسطه یک فرآیند صنعتی دوباره قابل استفاده است.
شینا انصاری، مدیر کل دفتر پایش فراگیر سازمان حفاظت محیط‌زیست در گفت‌وگو با صمت، اظهار کرد: فاضلاب معادن، آلودگی خاصی را متوجه محیط‌زیست نمی‌کند، چراکه بازچرخانی شده و دوباره به محیط باز گردانده می‌شود. البته بستگی دارد که این پساب‌ها حاوی چه موادی باشند. اگر حاوی فلزات سنگین باشد بدون تردید باعث آلودگی محیط‌زیست می‌شود.
فاضلاب صنایع معدنی، شیمیایی است
همچنین در این زمینه، محمد خاکی، معاون امور معادن و صنایع معدنی استان همدان در گفت‌وگو با صمت، افزود: معادن، تولیدکننده فاضلاب نیستند و آنچه تولید می‌شود بیشتر فاضلاب انسانی است که حجم آن قابل توجه نیست.
به گفته وی، پساب معادن شن و ماسه بیشتر حاصل شست‌وشو است که این مسئله نیز آسیب چندانی را متوجه طبیعت و محیط‌زیست نمی‌کند.
این مقام مسئول در ادامه تصریح کرد: از آنجایی که کشور با کمبود آب روبه‌رو است بسیاری از معادن شن و ماسه، پساب را دوباره به چرخه تولید باز می‌گردانند تا دوباره از آن استفاده شود.
وی با اشاره به میزان تولید فاضلاب در معادن سنگ‌های تزئینی، گفت: در این معادن خطر سمی بودن فاضلاب‌ها وجود ندارد چراکه در معادن آهکی کمترین حجم آب استفاده می‌شود و در واقع فرآیند تولید و استخراج آن باعث تولید پساب شیمیایی و فاضلاب‌های شیمیایی نمی‌شود.
به گفته خاکی، آبی که در آن لای شن و ماسه وجود دارد فاضلاب شیمیایی نیست و ممکن است در چهره طبیعت تاثیر بگذارد اما آسیبی را متوجه آن نمی‌کند.
معاون امور معادن و صنایع معدنی استان همدان در پایان تصریح کرد: در کارخانه‌های فلوتاسیون، پساب‌های شیمیایی و میکروبی تولید می‌شود. این پساب به محیط‌زیست آسیب وارد می‌کند و در کارخانه‌های فرآوری فلزات تولید می‌شود، نه در معادن آهکی و مصالح ساختمانی.
سخن آخر
مقدار کل فاضلاب تولید شده در معادن دارای فاضلاب کشور، ۳۵۷۰۶ مترمکعب است. از این تعداد، ۶۴۰ معدن از تصفیه فیزیکی، ۲۹ معدن از تصفیه شیمیایی و ۲۵ معدن از روش بیولوژیکی (زیستی) استفاده کرده‌اند.
بررسی معادن بر اساس نوع فعالیت نشان می‌دهد، گروه‌های استخراج سنگ آهک، استخراج شن و ماسه و سنگ لاشه به ترتیب با ۱۶۴، ۱۳۶ و ۶۵ معدن، بیشترین تعداد معادن دارای سرمایه‌گذاری در بخش محیط‌زیست را داشته‌اند. در مجموع ۲۴۱۹۳۱۷ ریال در بخش محیط‌زیست معادن در حال بهره‌برداری کشور، سرمایه‌گذاری شده است که معادن استخراج سنگ مس با ۱۹۰۸۹۶۰ ریال، بیشترین سرمایه‌گذاری را در بخش محیط‌زیست انجام داده و معادن استخراج سنگ‌آهن و شن و ماسه با ۴۰۱۵۱۵ و ۷۲۴۴۴ ریال سرمایه‌گذاری در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
