عمده‌ترین منبع تولید آلومینیوم، ماده معدنی بوکسیت است که حاوی اکسیدها و هیدروکسیدهای آلومینیوم، آهن و مقداری سیلیس است.
این ماده معدنی در استان خراسان شمالی، به‌ویژه جاجرم تولید می‌شود. شهرستان جاجرم، در شمال غربی استان خراسان شمالی و در فاصله تقریبی ۱۷۵ کیلومتری جنوب غربی شهرستان بجنورد قرار دارد.
در شهرستان جاجرم، ۳ معدن بوکسیت فعال وجود دارد که عبارتند از بوکسیت جاجرم، بوکسیت کوه بابا و بوکسیت سرخ‌چشمه. ذخایر این معادن در مجموع، ۱۱ میلیون و ۷۹۸ هزار تن است که استخراج اسمی مجموع این معادن، ۴۴۹ هزار و ۳۰۰ تن در سال است. در مجموع، این معادن برای ۵۰۵ نفر اشتغال ایجاد کرده‌اند. میزان سرمایه‌گذاری ثابت در این معادن در مجموع ۲۱۱ هزار و ۸۰ میلیون ریال است.
اما آنچه مسلم است اینکه واحدهای فرآوری بوکسیت در جاجرم به اندازه کافی نمی‌توانند آلومینا برای شمش آلومینیوم در کشور تامین کنند. استخراج بوکسیت به روش روباز انجام می‌شود. این محصول معدنی پس از استخراج به کارخانه‌های آلومینا، منتقل و از آن اکسید آلومینیوم یا آلومینا استحصال می‌شود که این فرآیند در کارخانه‌های فرآوری جاجرم انجام می‌شود.
شمش تولید شده در کارخانه‌های فرآوری جاجرم از سوی مصرف‌کنندگان داخلی یعنی ۲ کارخانه احیای آلومینیوم در ایران (ایرالکو و المهدی) خریداری می‌شود. این دو کارخانه، اکسید آلومینیوم و پودر آلومینا را خریداری و از آن شمش تولید می‌کنند.
اما کارخانه‌های فرآوری سنگ بوکسیت در تامین بار مورد نیاز برای تامین شمش آلومینیوم با مشکلات جدی روبه‌رو هستند. به عبارت دیگر، مهم‌ترین دلیل اینکه نمی‌توان تمام مواد اولیه مورد نیاز صنعت آلومینیوم را در داخل تامین کرد، نبود معادن کافی بوکسیت است. درحال‌حاضر صنایع آلومینیوم، نیاز به اکسید آلومینیوم زیاد دارند و غیر از میزان تولید شرکت آلومینیوم، مقداری از اکسید آلومینیوم از کشورهای دیگر خریداری می‌شود، در غیر این صورت نمی‌توان نیاز داخلی را تامین کرد.
مهدی مهدی‌زاده / کارشناس مسئول نظارت بر معادن استان خراسان شمالی
