چشمه‌های آب معدنی، از موهبت‌ها و پدیده‌های طبیعی هستند که می‌توان از ظرفیت آنها برای سلامت جسم و روان بهره گرفت اما در ایران از این ظرفیت به خوبی استفاده نشده است.
نبود مدیریت درست در استفاده از منابع و امکانات و همچنین فراهم نبودن زیرساخت‌های لازم باعث شده که نتوانیم از ظرفیت چشمه‌های معدنی و آب گرم در ایران به خوبی استفاده کنیم. از آنجایی که در چشمه‌های معدنی، املاح پتاسیم محلول و ترکیب بی‌کربنات وجود دارد برای بیماران رماتیسمی موثر است. سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، متولی فراهم کردن زیرساخت در این مناطق است اما نقش مردم محلی در حفظ و پایداری این مناطق بکر طبیعی، بسیار تاثیرگذار است.
جنبه‌های گردشگری چشمه‌های آب معدنی
در همین زمینه، نازنین بدری، سرپرست گروه میراث زمین‌شناختی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، در گفت‌وگو با صمت افزود: جنبه‌های گردشگری چشمه‌های آب معدنی از ۲نظر قابل بررسی است؛ نخست از دیدگاه ژئوتوریسم و دوم از دیدگاه توریسم‌سلامت.
وی در ادامه درباره مراد از ژئوتوریسم یا زمین‌گردشگری، بیان کرد: این گردشگری، زیرمجموعه‌ای از گردشگری طبیعت‌محور برپایه پدیده‌ها و عوارض زمین‌شناختی است و گردشگر بر پایه آنچه می‌بیند با سرنوشت و نحوه شکل‌گیری و تکامل پدیده‌ها آشنا می‌شود. چشمه‌های معدنی، بخشی از میراث زمین‌شناختی در گروه پدیده‌های رسوب‌شناسی هستند و از نظر آموزشی، علمی و زیبایی‌شناختی در ژئوتوریسم مورد توجه واقع می‌شوند.
بدری درباره توریسم‌سلامت یا گردشگری‌سلامت، گفت: بسیاری از آب‌های گرم ویژگی درمانی دارند و همچنین گردش و تفریح طبیعت‌محور در این مناطق زیبا و آرامش‌بخش به دور از آلودگی شهرهای بزرگ در تسریع درمان و بهبود برخی بیماری‌ها موثر است.
این کارشناس با اشاره به درمان برخی بیماری‌ها با مراجعه به چشمه‌های معدنی، بیان کرد: ویژگی‌های موجود در برخی چشمه‌های معدنی باعث درمان برخی بیماری‌های گوارشی، تنفسی و رماتیسمی می‌شود. داشتن مقادیر مجاز رادیو اکتیو موجود در آب گرم برای تسکین دردهای مفصلی بسیار موثر است. علاوه بر این، چشمه‌های دارای ترکیبات آهنی برای درمان کم خونی و بهبود وضعیت گوارشی موثر است.
از این‌رو اگر زیرساخت‌ها در این مکان‌ها فراهم شوند امکان جذب گردشگر وجود دارد.
به گفته وی، وظیفه نظارت و توسعه زیرساخت‌ها در چشمه‌های آب معدنی بر عهده سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است. برنامه‌ریزی سازمان‌ها و وزارتخانه‌های مختلف در شناسایی چشمه‌ها، برنامه‌ریزی برای ایجاد ساختار و امکانات مناسب و بهره‌برداری از آنها ضروری است.
درآمدزایی چشمه‌های آب گرم
بدری با اشاره به درآمدزایی گردشگری گفت: در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، این چشمه‌ها مناطق مهم جذب گردشگر هستند. کشورهای آلمان، ژاپن، فرانسه و ایتالیا پیشینه طولانی در استفاده از چشمه‌های معدنی دارند و تعداد زیادی گردشگر را از این راه جذب کرده‌اند. فرانسه و ایتالیا، کلینیک‌های تخصصی برای مراجعه بیماران در نزدیکی چشمه‌های آب گرم بر پا کرده‌اند.
وی در ادامه تصریح کرد: چشمه‌های آب گرم در تمام ایران وجود دارند و پراکندگی آنها، همخوانی بسیار خوبی با مناطق فعال تکتونیکی و آتشفشانی دارد. این چشمه‌ها در حاشیه دماوند، تفتان، سهند و سبلان، گنبدهای نمکی و گسل‌های فعال وجود دارند. استان‌های آذربایجان غربی، مازندران، اردبیل و سیستان و بلوچستان از مهم‌ترین مناطق دارای چشمه‌های آب گرم در ایران به شمار می‌روند.
بدری با بیان اینکه برخی از کشورها، لجن و نمک را از دیگر کشورها خریداری و از آنها در کلینیک‌های لجن‌درمانی و نمک‌درمانی استفاده می‌کنند، گفت: به لحاظ ژئوتوریستی، ایران بهشت زمین‌شناسان بوده و از لحاظ موهبت‌های طبیعی بی‌نظیر است اما باید برای توسعه این توان برنامه‌ریزی کنیم زیرا چشمه‌های آب‌گرم معدنی این امکان را دارند که گردشگران را جذب و برای جوامع محلی، کسب درآمد کنند. از این میراث باید به منظور بهره‌برداری درست در اشتغال و کسب درآمد جامعه بهره گرفته شود. سرپرست گروه میراث زمین‌شناختی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور در پایان گفت: وقتی جامعه محلی به این درک برسد که چشمه آب گرم برای آنها درآمدزایی می‌کند از آنها حفاظت خواهد کرد و این مسئله ما را به پایداری زیست‌محیطی و گردشگری سبز بسیار نزدیک خواهد کرد.
چشمه‌های آب معدنی بیجار
در بسیاری از استان‌ها و شهرهای ایران از جمله کردستان، تبریز، قوچان، تنکابن، کاشمر، آذربایجان غربی، اراک و مشهد، چشمه‌های آب گرم وجود دارد که استان کردستان با داشتن چشمه‌های آب گرم فراوان ظرفیت بالایی در جذب گردشگر دارد. چشمه آب گرم بابا گرگر، سراب، خاورآباد، هفت آسیاب و قمچقای بیجار از مهم‌ترین چشمه‌های آب معدنی این استان هستند اما بنا به دیدگاه کارشناسان و فعالان این حوزه، از این زمینه برای رونق گردشگری و تولید اشتغال به طور بهینه استفاده نمی‌شود.
در این زمینه، ابراهیم الیاسوند، رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بیجار، در گفت‌وگو با ایرنا گفت: در شهرستان بیجار ۲ چشمه آب گوگردی وجود دارد که یکی از آنها چشمه آب تلخ امامزاده پیر صالح روستای قشلاق‌لو است. این چشمه معدنی، با مدیریت درست و اطلاع‌رسانی، توانسته سالانه بیش از ۳۰ هزار گردشگر را از سراسر کشور به سوی خود جذب و برای جوانان منطقه ایجاد اشتغال کند تا به رونق اقتصادی نیز کمک شود. این مقام مسئول درباره دومین چشمه زیبا و پر آب گوگردی روستای باشوکی، گفت: مردم بومی منطقه برای درمان برخی از بیماری‌ها از آب این چشمه استفاده می‌کنند.
وی با بیان اینکه هر ۲ چشمه آب معدنی بیجار در صورت ورود بخش خصوصی می‌توانند در جذب گردشگر موفق باشند، افزود: جوانان و ساکنان روستاهای مربوط در صورت علاقه‌مندی به ایجاد اشتغال و رونق اقتصادی می‌توانند از حمایت‌های دولت برای بسترسازی، ایجاد اماکن رفاهی و جذب گردشگر بهره‌مند شوند.
غفلت از ظرفیت چشمه‌های معدنی کردستان
اما افشین شیخ اسماعیل، رئیس اداره معادن سازمان صنعت، معدن و تجارت استان کردستان در گفت‌وگو با صمت، دیدگاه دیگری را مطرح می‌کند. وی بر این باور است که باید از ظرفیت چشمه‌های معدنی استان برای توسعه گردشگری معدنی بهره گرفته شود.
این مقام مسئول با بیان اینکه چشمه معدنی باباگرگر در ۱۸ کیلومتری قروه استان کردستان ظرفیت خوبی برای جذب گردشگران دارند، گفت: رسوبات موجود در این آب باعث شده که رنگ این چشمه زرد لیمویی باشد و گردشگران محلی را به خود جذب کند. این ذهنیت در بین اهالی کردستان ایجاد شده که این چشمه برای درمان بسیاری از بیماری‌ها از جمله رماتیسم مناسب است اما هنوز از نظر علمی ثابت نشده است. شیخ اسماعیل در پایان تصریح کرد: زیرساخت‌ها برای جذب گردشگران چشمه‌های آب معدنی در استان کردستان، آماده نشده و اگر گردشگری به این منطقه می‌آید بیشتر محلی است.
فراهم نبودن زیرساخت‌ها
همچنین در این زمینه، آوات مکاری، رئیس گروه توسعه گردشگری استان کردستان در گفت‌وگو باصمت، افزود: مشهورترین چشمه آب معدنی کردستان، چشمه «باباگرگر» در ۱۸ کیلومتری شمال شرقی شهرستان قروه در روستایی به همین نام است. آب این چشمه در استخر عمیق دایره‌ای شکلی با محیطی حدود ۲۰۰ متر مربع جمع شده است. آب این چشمه همراه با گاز کربنیک فراوان از زمین خارج می‌شود و از دسته آب‌های کلر بی‌کربنات مخلوط گازدار است که رنگ آن زرد لیمویی است. وی با بیان اینکه برای جذب گردشگر به این منطقه، اقدامات کافی انجام نشده است، گفت: آنچنان که باید برای توسعه چشمه‌های آب گرم در استان کردستان تلاش نشده و بیشتر گردشگران محلی برای تفریح به این منطقه می‌آیند. از این‌رو بیشتر جنبه سرگرمی دارد.
مکاری در ادامه تصریح کرد: چشمه‌های آب گرم جزو اولویت‌های گردشگرپذیر استان نیستند زیرا آنچنان که باید در این زمینه سرمایه‌گذاری نکرده‌ایم و بیشتر گردشگران منطقه‌ای به آنجا مراجعه می‌کنند.
