دلیل اصلی بالا بودن کارآیی ایمنی در معادن، استفاده از ۲ عامل فناوریهای روز و نیروهای متخصص است.
همچنین دلیل پایین بودن میزان ایمنی در معادن، استفاده از روشهای سنتی و قدیمی است. کارشناسان، عمدهترین علت مرگ معدنچیان در معادن زیرزمینی را شبکه قدیمی استخراج، بیاحتیاطی کارگران و فقدان نظارت کافی در معادن و انفجار گاز متان یا ریزش در تونلها میدانند و در معادن روباز، سهلانگاریها، نبود آموزشهای اولیه و… منجر به سقوط از ارتفاع، پرتاب سنگ و ریزش دیوارههای معدن میشود. همچنین بیشترین آمار حوادث، مربوط به معادن زغالسنگ و سنگهای تزئینی است. از اینرو لازم است عواملی که باعث ایجاد خطر در معادن میشود، بررسی شوند.
جایگاه آموزش در ایمنی معادن
در ایران هیچگونه آموزشی که منتهی به دریافت مدرک کارشناسی و کارشناسی ارشد در زمینه ایمنی و بهداشت معادن شود، وجود ندارد. از این رو بیشتر افراد شاغل در زمینه ایمنی، دارای تحصیلات و تخصص مرتبط نیستند. دانش کار در معادن در حال از دست رفتن است، دلیل آن هم بازنشسته شدن افراد با تجربه است که تجربه کاری آنها باید به کارگران جدید انتقال یابد.
۱- آموزش و نظام مهندسی: سازمان نظام مهندسی باید طرحی مصوب کند که هیچ کارگر معدنی بدون آموزش به معدن ورود پیدا نکند. در واقع کارگران موظف هستند پیش از آغاز کار خود در معادن، دورههای آموزشی را سپری کنند.
۲- آموزش و بهداشت: آموزش در راستای اهداف بهداشت حرفهای، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است چراکه آموزش درست، سطح آگاهی افراد را افزایش میدهد و فرهنگ ایمنی در بهداشت را بین کارگران باز میکند. طبیعی است که کارگر هر چقدر نسبت به ایمنی و مسائل مربوط به آن، آگاهی داشته باشد، کمتر مرتکب اعمال غیرایمن میشود و افراد دیگر را نیز از انجام آن منصرف میکند.
۳- آموزش و کاهش حوادث: نقش آموزش به عنوان محور پیشرفت و تحول درباره کاهش حوادث، دارای اهمیت فوقالعادهای است.
۴- تدابیر آموزشی در ایمنی: تدابیر آموزشی میتواند با استفاده از پوستر، پلاکارد، نصب تابلو، نمایش فیلم، مباحث و مسابقهها باشد.
۵- مزایا و چالشهای آموزش؛ نبودن آموزش در ایمنی معادن: آموزشهای ایمنی موجب ارتقای کیفیت کار در معدن و بهتر شدن استخراج و تولید موادمعدنی میشود و عمدهترین مشکلی که ممکن است برای کارگران ایجاد شود، آشنا نبودن با مسائل ایمنی است. نبود نظارت کافی بر فعالیت معدنکاران و غفلت از آموزش کارگران میتواند حوادث ناگواری را در بخش معدن رقم بزند.
خطرات و عوامل زیانآور در معادن
کارگران معادن با چالشهای خاصی از قبیل کار کردن در مناطق پرمخاطره و دورافتاده و در شرایط سخت روبهرو هستند:
۱- منابع تولید گردوغبار در معادن: حفاری ماشینهای برش و بارگیری، آتشباری و انفجار، بارگیری و انتقال موادمعدنی، حملونقل موادمعدنی و سنگها، کانهآرایی و تغلیظ موادمعدنی به طریقه خشک و آلایندگیهای منتشرشده از ذخیره مواد باطله.
۲- عوامل زیانآور در معادن: عوامل زیانآور شامل موارد فیزیکی و شیمیایی هستند که عوامل فیزیکی عبارتند از: سروصدا، گرما و رطوبت، ارتعاش، تاریکی، برق، حرارت و پرتوهای الکتریکی. صدا به عنوان یکی از مهمترین عوامل زیانآور محیط کار همواره سلامت کارگران را در محیطهای صنعتی تحت تاثیر قرار داده و بهویژه کاهش شنوایی یا بروز حوادث گوناگون بسیار اتفاق افتاده است. عوامل شیمیایی نیز شامل گاز، بخار و ذرات معلق در هواست.
۳- قدرت انفجاری دینامیت و باروت: دینامیت و باروت هر دو از مواد ناریه هستند اما قدرت و ایمنی دینامیت بیشتر از باروت است.
۴- وضعیت ایمنی در معادن زغالسنگ: معادن زغالسنگ از معادن مخاطرهآمیز در سطح جهان هستند و وضعیت ایمنی در معادن زغالسنگ با توجه به گازخیزی بالا و احتمال بروز حوادث و انفجار، از اهمیت زیادی برخوردار است.
مجید پورمقدم / پژوهشگر حوزه معدن وزارت صنعت، معدن و تجارت
