توسعه معادن کوچک مقیاس یکی از راه‌حل‌هایی است که در دوران رکود اقتصادی کارشناسان آن را نویدی بر رونق اقتصادی می‌دانند؛ در شرایطی که واردات مواد اولیه در دوران تحریم‌ها با مشکلات فراوانی روبروست بهترین راه حل برای تامین صنایع و کارخانجات تولیدی راه‌اندازی معادن کوچک مقیاس عنوان شده است. به باور کارشناسان راه اندازی این معادن علاوه بر اینکه می‌تواند در تامین مواد اولیه مورد نیاز بخش تولید نقش داشته باشد، در عین حال به میزان زیادی موجب اشتغال زایی خواهد شد. در واقع آنچه موجب تاکید بیشتر بر احیای این معادن می‌شود آن است که صاحب نظران اقتصادی و معدنی باور دارند تکمیل زنجیره ارزش از ایجاد اشتغال تا رونق اقتصادی در کشور در سایه فعال سازی معادن کوچک مقیاس بسیار امکان پذیر و قابل دسترس است. اگرچه فعال سازی این معادن در ابتدا در تعداد محدودی از استان‌ها در نظر گرفته شده بود اما با تاکید وزیر صمت بر پوشش دهی تمام استان‌ها، مقیاس راه‌اندازی تا میزان زیادی افزایش یافته است. در این راستا ماهنامه جهان معدن در گفت‌وگویی با مهندس شهناز نوایی فعال معدنی، دبیراتحادیه حفاران غیرنفتی و مشاور خانه معدن ایران در رابطه با احیا، فعال سازی و توسعه معادن کوچک مقیاس به گفت‌وگو نشسته است. مهندس نوایی در این گفت‌وگو با ارائه راهکارهایی در مورد فعال‌سازی و بهره برداری از معادن کوچک مقیاس به تشریح نظرات خود درباره این طرح پرداخته است: منظور از معادن کوچک مقیاس چیست و چه میزان از معادن کشور را شامل می‌شود؟
معیارهای متفاوتی برای تقسیم بندی معادن کوچک وجود دارد که مهم‌ترین معیار در این زمینه، میزان ذخیره ماده معدنی و نیز میزان تولید معدن است. معمولا به معادنی که ذخیره کمتر از یک میلیون تن داشته باشند و بتوان به صورت روزانه 30 تن ماده معدنی از آن استخراج کرد معادن کوچک هستند و یا تعداد افرادی که در معدن فعالیت دارند به صورت مستقیم و غیر مستقیم 20-25 نفر باشند از جمله معادن کوچک به حساب می‌آیند.
چه ضرورتی برای احیای معادن کوچک مقیاس وجود دارد؟
نباید فراموش کنیم که از نظر بسیاری از صاحب نظران، معادن کوچک عامل توسعه هستند، بنابراین گزارش توسعه بین‌المللی محیط زیست و توسعه، معادن کوچک ده برابر بیشتر از معادن بزرگ اشتغال ایجاد می‌کنند و می‌توانند برای 20 الی 30 میلیون نفر در جهان کار ایجاد کنند و این در حالی است که سرمایه گذاری در این معادن نیز به مراتب کمتر است. به علاوه معادن کوچک، اثرات مخرب زیست محیطی کمتری دارند و با توجه به مصرف کمتر انرژی در این معادن، گازهای گلخانه‌ای کمتری تولید می‌کنند و ضایعات کمتری نیز به محیط زیست وارد می‌کنند بنابراین اینگونه معادن می‌توانند در توسعه پایدار نقشی حیاتی داشته باشند.
چه تسهیلات و راهکارها یا اقداماتی تاکنون برای بهره برداری از معادن کوچک مقیاس در نظر گرفته شده است؟ چه پیشنهاداتی در این خصوص دارید؟
با توجه به اینکه معادن کوچک مقیاس 98.3 درصد معادن کشور را تشکیل می‌دهند و 85 درصد اشتغال، 65 درصد تولید کشور در این معادن صورت می‌پذیرد، مسئولین معدنی کشور را بر این داشت تا به دنبال طرح‌هایی برای احیای این معادن باشند، لذا در گام نخست، شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران با کمک با اجرای سریع و هر چه بهتر از طرح صندوق بیمه سرمایه گذاری فعالیت‌های معدنی، طرح زیرساخت‌های ایمیدرو، آموزش و پژوهش ایمیدرو، مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران، سازمان زمین شناسی و اکتشافات بهره برد.
بیشتر معادن کوچک به دلیل نبود زیرساخت مانند آب- برق- گاز و … که بیشترین هزینه را برای راه اندازی واحدهای فرآوری خواهند داشت و مشکل جاده که با توجه به هزینه‌های بالای حمل و نقل مواد معدنی تا بازار مصرف، موجب افزایش قیمت تمام شده برای تولیدکننده می‌گردد. همچنین پیشنهاد شاخص در این زمینه، همکاری سازمان‌های صنعت، معدن و تجارت استان‌ها در مورد عدم دریافت حقوق دولتی تا زمان احیای معادن کوچک و تسریع در جهت دریافت تسهیلات مورد نیاز معدن است که متاسفانه این موارد حتی با محاسبه زیان دیرکرد حقوق دولتی همراه بوده است.
سازمان‌های مرتبط چگونه می‌توانند در پیشبرد اهداف این طرح مشارکت داشته باشند؟
سازمان‌های صمت استان‌ها که خود از نزدیک شاهد مشکلات بخش خصوصی و بهره برداران معادن کوچک هستند، بیشترین همکاری را در زمینه احیای این معادن می‌توانند داشته باشند، زیرا در مورد تامین نقدینگی بهره برداران می‌توانند گزارشی به مجری طرح احیای معادن کوچک مقیاس (شرکت تهیه و تولید مواد معدنی) ارائه و معادن غیرفعال را با ذکر نوع و نحوه ارائه تسهیلات (تامین ایجاد واحد فرآوری- معرفی سرمایه‌گذار، تامین بودجه زیرساخت به تسهیلات جهت دریافت ماشین آلات و تجهیزات) معرفی و در جهت حمایت از آنها پیگیری لازم تا اخذ سیستم انجام دهند. سایر دستگاه‌ها و ارگان‌های ذیربط نیز (صندوق بیمه سرمایه گذاری فعالیت‌های معدنی- مدیریت زیرشاخه‌های ایمیدرو، فرمانداری‌های منطقه برای تایید دریافت وام روستایی و…) نیز برای احیای این معادن که ایجاد اشتغال و تولید را در مناطق محروم کشور در پی خواهد داشت سازمان‌های صمت استان‌ها، می‌توانند همکاری شایسته‌ای داشته باشند.
در گام بعدی، با توجه به سیاست استفاده از توان بخش خصوصی، اقدام به شناسایی صاحبان سرمایه تا دارندگان واحدهای فرآوری مواد معدنی تا دارندگان تجهیزات م
عدنی، سازندگان تجهیزات و ماشین آلات فرآوری، خریداران و صادرکنندگان مواد معدنی نمود و در مرحله سوم، اقدام به شناسایی سرمایه پذیران با توجه به تعدد معادن کوچک و عدم فعالیت آنها به هر دلیل، شرکت تهیه و تولید با دعوت از دارندگان گواهی کشف، پروانه بهره برداری معادن زیر ظرفیت، معادن غیرفعالی و اکتشاف تضمین نمود و این امر با کمک تشکل‌های معدنی (خانه معدن ایران، انجمن‌های تخصصی، کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق ایران) و سازمان صمت استان‌ها صورت می‌گیرد.
راهکارهایی که تاکنون اندیشیده شده عبارتند از: 1- تجمیع معادن کوچک و ایجاد یک واحد فرآوری مشترک 2- توسعه و فعال سازی معادن کوچک با استفاده از توان و سرمایه بخش خصوصی 3- حمایت مالی و اعطای تسهیلات دولتی به سرمایه گذاری و سرمایه پذیر 4- توجیه اقتصادی برای فعال سازی معادن کوچک و کم عیار 5- توسعه و اجرایی کردن واحد فرآوری سیار برای معادن کوچک و کم عیار 6- خرید تضمینی محصول از سرمایه پذیر 7- توجیه اقتصادی و اعطای تسهیلات دولتی برای ایجاد زیرساخت‌های لازم. پیشنهاد مشخص من در این مورد این است که با توجه به مشکلات خاص هر معدن اعم از نبود امکانات مالی- کمبود بازار فروش- مشکلات حمل و نقل، که نهایتا به تامین مالی و کمک به سرمایه‌پذیر برای ایجاد تحول در مسیر فعال سازی معادن منتهی می‌شود، معادن همجوار به صورت مشترک، مشکلات خود را به شرکت تهیه و تولید به عنوان مجری طرح ارائه و پس از بررسی در مواردی در جلسه مشترک با حضور بهره برداران معادن و در صورت لزوم بازدید از منطقه، در جهت انجام همکاری تسریع به عمل آید- ضمنا استفاده از وام روستایی که با درصد بهره حدود 6 درصد و از طریق ثبت نام در سامانه کارآ انجام می‌شود، کمکی شایان به بهره بردار خواهد کرد که متاسفانه در جهت انجام آن هنوز اقدامی به عمل نیامده است.
فهرست
