وقتی وارد محوطه معدنی میشوید، تابلوی «اول ایمنی و بعد کار» نخستین چیزی است که خودنمایی میکند. رعایت نکات ایمنی و استاندارد از مواردی است که در هر شغلی باید موردتوجه قرار گیرد. معدنکاری نیز چه از نوع روباز و چه زیرزمینی از این قاعده مستثنا نیست و شاید حتی بتوان گفت در برخی موارد رعایت نکات ایمنی در حوزه معدن از اهمیت بیشتری نسبت به سایر حوزهها برخوردار است.
باوجود تاکیدات بالایی که نسبت به لزوم رعایت نکات ایمنی در فعالیت معدنی انجام شده، حوادث در این بخش کم نبودهاند؛ مانند حادثه تلخی که سال ۹۶ برای معدن زمستانپورت رخ داد و این حادثه بهعنوان بزرگترین فاجعه معدنی که تا آن روز در ایران اتفاق افتاد، به ثبت رسید.
روزنامه صمت بهمناسبت روز جهانی ایمنی و استاندارد با کارشناسان این حوزه در بخش معدن گفتوگو کرده که در زیر میخوانید.
با اینکه هر نوع فعالیتی در معدن دشواریها و حساسیتهای خاص خود را دارد، به باور کارشناسان، معدنکاری در معادن زیرزمینی و زغالسنگ دشوارتر است. براساس آمارهای ارائه شده ازسوی وزارت صنعت، معدن و تجارت بیش از ۵ هزار و ۶۰۰ معدن فعال در کشور وجود دارد که ۱۱۵ مورد آن مربوط به معادن زغالسنگ است. در این معادن بیش از ۱۷ هزار نفر مشغول کار هستند که نسبت به کارکنان دیگر معادن آمار بالایی است. بهنسبت آمار زیاد اشتغال در این دسته از معادن بهدلیل کار زیرزمینی، میزان تلفات انسانی هم در این معادن بالا است؛ بهطوری که بیشترین آمار تلفات انسانی معدنی در کشور مربوط به معادن زغالسنگ است. این مهم را میتوان در مناطق طبس (خراسان جنوبی)، زرند (کرمان)، زیرآب و سوادکوه (مازندران) شاهرود (سمنان) و استان گیلان مشاهده کرد. آخرین بار در اردیبهشت ۱۳۹۶ بود که بر اثر انفجار معدن یورت در استان گلستان ۴۳ نفر جان خود را از دست دادند و بیش از ۷۰ نفر مجروح شدند. ریسک بالای کار در این معادن باعث شده همواره رعایت نکات ایمنی و نظارت بر آنها مورد توجه باشد.
برخی از مهمترین حوادث معدن در ایران
– حادثه معدن زغالسنگ طبس: در پی وقوع انفجاری در معدن یال شمالی طبس در سال ۱۳۸۶، ۸ تن از کارگران جان خود را از دست دادند.
– حادثه در یکی از معادن زغالسنگ کرمان: در آذر سال ۱۳۸۹ حادثهای در یکی از معادن استان کرمان اتفاق افتاد که در پی آن ۴ نفر از معدنچیان جان خود را از دست دادند. گفتنی است در ۱۹ فروردین سال ۱۳۹۰ پیکر ۳ تن از کارگران کشف شد و از سرنوشت نفر چهارم خبری منتشر نشد.
– انفجار در معدن کوهبنان استان کرمان: انفجار گاز در یکی از معادن زغالسنگ کوهبنان موجب کشته شدن ۳ نفر و زخمی شدن ۶ معدنچی دیگر شد. این حادثه زمانی روی داد که دهها کارگر در اعماق معدن در حال استخراج زغالسنگ بودند. در این حادثه تعدادی کارگر زیر آوار گرفتار شدند که با هوشیاری سایر معدنچیان و امدادگران بهسرعت از زیر آوار خارج شدند و از حادثه جان سالم بهدر بردند. ۶ نفر از این معدنکاران دچار جراحت بودند که بهسرعت به بیمارستانهای اطراف منتقل شدند و مورد مداوا قرار گرفتند، اما در این میان ۳ تن از معدنچیان خوششانس نبودند و به دلیل انفجار و ریزش معدن جان خود را از دست دادند.
تفاوت ایمنی در شرایط مختلف
عباسعلی ایروانی، مدیرکل دفتر نظارت بر امور معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت با بیان اینکه ایمنی و استاندارد در بخش معدن یک اصل است، به صمت گفت: همانطور که در هر فعالیتی باید ایمنی و استانداردهای لازم را رعایت کنیم، این موضوع در بخش معدن نیز الزامی است. او تصریح کرد: ایمنی و استاندارد دو جزء جداییناپذیر از یکدیگر هستند که باید از طرف مجموعههای مختلف موردتوجه قرار گیرند. مدیرکل دفتر نظارت بر امور معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت با بیان اینکه رعایت ایمنی در معادن نسبی است، گفت: در شرایط مختلف موضوع ایمنی هم متفاوت میشود. در این بین مسئله اصلی این است که میتوان موارد مختلف تاکید شده در ایمنی را نسبت به حالت قبلی ارتقا داد تا در نهایت خطرات و ضایعات بخش معدن به حداقل برسد. ایروانی با اشاره به اینکه در بهترین حالت باز هم شاهد حوادثی در معدن خواهیم بود، تصریح کرد: بالاخره هر کار و فعالیتی بهویژه در حوزه معدن حادثه جانی و مالی دارد. مسئله مهم این است که هرچه استانداردها بیشتر رعایت شود، حوادث کمتری رخ خواهد داد.
آموزش مستمر پرسنل
مدیرکل دفتر نظارت بر امور معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت با بیان اینکه آموزش نیروی انسانی یک اصل برای ارتقای ایمنی در معادن است، گفت: کسانی که در محیطی فعالیت میکنند، بهتدریج با شرایط خو میگیرند و همه چیز برایشان تکراری میشود؛ بنابراین ممکن است رعایت نکات ایمنی را نادیده بگیرند و فراموش کنند؛ بهاینترتیب در هر لحظه باید به پرسنل آموزش داد و آنها را از خطرات و مسائل غیرمترقبه آگاه کرد.
ایروانی با اشاره به اهمیت رعایت نکات ایمنی در استفاده از لوازم، تجهیزات و ابزارآلات گفت: با مانیتورینگ و استفاده از دستگاههایی که هوای معدن را تهویه کند و استفاده درست از لوازم و ماشینآلات میتوانیم خطرات معدنکاری را کاهش دهیم.
هزینه بالای ایمنی
مدیرکل دفتر نظارت بر امور معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت با بیان اینکه گاهی هزینه رعایت ایمنی برای معادن زیاد است، گفت: هزینهها در بخش معدن بالاست، حال هزینه استفاده از تجهیزات و فناوری نوین برای بالا بردن استانداردها نیز به آن اضافه میشود که گاهی معدنکاران بهدلیل مشکلات مالی نمیتوانند هزینهها را تامین کنند و در رعایت ایمنی نمره قابل قبولی نمیگیرند. ایروانی در پاسخ به این سوال که در چه معادنی خطر بیشتری وجود دارد، تصریح کرد: خطر معادن زغالسنگ از بقیه معادن بهدلیل گازخیزی و احتمال ریزش تونل بیشتر است. این معادن زیرزمینی هستند و بهدلیل گازخیزی ممکن است در آنها انفجار رخ دهد.
انتظار از معدنکاران
مدیرکل دفتر نظارت بر امور معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت ادامه داد: هر معدنی خطرات خاص خود را دارد. در معادن روباز نیز زمان ایجاد پلههای استخراج سستی لایههای زمین و احتمال ریزش از عوامل تهدیدکننده بهشمار میرود. او تصریح کرد: بنا بر آنچه گفته شد معدنکاران باید بهطور مداوم محیط معدن را رصد و بخشهایی که در نتیجه انفجار سست میشود را از قبل شناسایی کنند. ایروانی در پایان در پاسخ به این سوال که چه انتظاری از فعالان معدنی دارید، گفت: زمانی که حادثهای در معدنی رخ میدهد، نشانگر آن است که سطح ایمنی در آنجا کاهش پیدا کرده است. بهاینترتیب از فعالان بخش معدن انتظار داریم به خسارت جانی و مالی مجموعه خود حساس بوده و با رعایت نکات ایمنی از بروز خطر و حوادث جلوگیری کنند.
افزایش امید در روستاها با ارتقای ایمنی
محمدرضا بهرامن، رئیس خانه معدن با بیان اینکه انجام هر فعالیت معدنی به رعایت ایمنی و استاندارد وابسته است، به صمت گفت: همیشه شعار ابتدا ایمنی و بعد کار را شنیدهایم و این شعار در همه مشاغل نیز موردتوجه بوده است.
رئیس خانه معدن با اشاره به ویژگیهای بخش معدن در حوزه ایمنی اظهار کرد: ویژگی اصلی بخش معدن این است که همیشه با طبیعت در ارتباط است. معدنکاری گاهی در فضای باز و گاهی هم زیرزمین انجام میشود. بهاینترتیب بخش معدن بهطور حتم با خود حوادثی را به همراه میآورد که اگر از آنها آگاه نباشیم، ناگوار است. او خاطرنشان کرد: درصورتیکه نتوانیم مشکلات را پیشبینی کرده و استانداردهای لازم را رعایت کنیم، شاهد حوادث خطرناکی برای سرمایهگذاران و فعالان معدنی خواهیم بود.
بهرامن با اشاره به اهمیت توجه به رعایت ایمنی و تاثیر آن بر افزایش امید در میان جوامع محلی گفت: از آنجا که اغلب معادن در میان یا نزدیک روستاها واقع شدهاند، نیروی کار خود را از مردم بومی اطراف استخدام میکنند. ضعف ایمنی اغلب میتواند منجر به قطع عضو یا کشته شدن کارگران شود. این مسئله به این بخش از جامعه آسیب جدی وارد میکند و میتواند عملکرد معدنکار را به چالش بکشد و موجب ریزش حامیان معدنکاری در آن منطقه شود.
فرهنگسازی و ایمنی
رئیس خانه معدن با اشاره به لزوم فرهنگسازی برای رعایت ایمنی در معدن اظهار کرد: در خانه معدن همواره مطرح شده که ایمنی یکی از چارچوبها و مسائل اولیه معدنکاری است، به همین دلیل در کارگاهها و جلسات متعدد به هر فعال معدنی تاکید میشود که داشتن نگاه صرفا اقتصادی در بخش معدن درست نیست و باید به ایمنی نیز توجه شود. باور داریم که برای رعایت ایمنی و استاندارد باید دست به آموزش و فرهنگسازی زد.
بهرامن تصریح کرد: ایمنی تنها با گذاشتن کلاه و عینک کار ایجاد نمیشود، بلکه نیازمند آموزشهای لازم است که باید مدنظر کارفرما باشد. هر معدن باتوجه به اقتضا و نوع فعالیت خود باید تابع استانداردها باشد. در این مسیر نخست باید مبانی کار را شناخت و چگونگی استفاده از ابزارها را برای کارگران تبیین کرد. او تاکید کرد: در واقع هر روز باید ایمنی را بهصورت موردی در محیط کار آموزش داد.
حوادث طبیعی در معدنکاری
رئیس خانه معدن با بیان اینکه بیتوجهی به رعایت استانداردهای لازم حوادث ناگواری را رقم میزند، تصریح کرد: در ۲۰ سال گذشته حوادثی در بخش معدن دیده شده که نشان میدهد کارگران و حتی کارفرمایان اطلاعات چندانی از نکات ایمنی نداشتهاند. خوشبختانه امروز این حوادث بهدلیل تاکید بر آموزشهای لازم به حداقل ممکن رسیده است. بهرامن با اشاره به اینکه گاهی هم حوادث معدن بهدلیل آشنا نبودن با طبیعت آن منطقه رخ میدهد، در بیان خاطرهای گفت: ۴۰ سال قبل کار اکتشافی در جنوب کشور انجام میدادیم که در نیمه کار به مورد خاصی برخورد کردیم. وقتی یکی از کارشناسان برای نمونهبرداری به محل نزدیک شد ماری او را نیش زد و این کارشناس جان خود را از دست داد. درنتیجه امروز بهتمامی جوانها تذکر میدهم قبل از هر کاری باید مطمئن شوند که همهچیز ایمن است.
دشواریهای کار در معادن زغالسنگ
رئیس خانه معدن با اشاره به معادن مختلف باز و زیرزمینی ادامه داد: رعایت ایمنی در معادن روباز که تنها عملیات خاکی انجام میشود، ویژگی خاص خود و در معادن زیرزمینی هم چارچوب دیگری دارد. از آنجا که در معادن شن و ماسه، سنگ تزئینی و زغالسنگ ابزار تولید متفاوت است، نکات ایمنی و استانداردها نیز فرق دارد.
بهرامن با اشاره به اینکه کار در معادن زیرزمینی دشوارتر است، ادامه داد: فعالیت در معادن زیرزمینی بهدلیل کار در تونل برای مدت طولانی و اغلب نشت گاز در حیطه فعالیت دشوارتر است. اگر به کارگرانی که در معادن زیرزمینی فعالیت میکنند، آموزش برای ایمنی و محافظت از خود و رعایت استانداردها هنگام کار داده نشود، شاهد حوادث ناگواری همچون حادثه معدن زغالسنگ یورت گلستان خواهیم بود. در این حادثه عزیزان زیادی از بین ما رفتند که در روحیه کارگران تاثیر منفی گذاشت.
رئیس خانه معدن با اشاره به اهمیت رعایت استانداردها در بهره از تجهیزات معدن گفت: اغلب تجهیزات معدن رتبهبندی میشوند و براساس آن به معدنکاران اجازه داده میشود که فعالیت خود را ادامه دهند یا تعطیل کنند. بهرامن در پاسخ به این سوال که چه پیشنهادی برای فعالان معدنی دارید، گفت: اگر ایمنی لازم را در محیط کار خود رعایت نکنند، بهطور حتم نمیتوانند یک فعالیت اقتصادی سالم و پایدار داشته باشند. پیشنهاد میشود هر فردی که در هر بخشی فعالیت اقتصادی انجام میدهد، ایمنی را سرلوحه خود قرار دهد. بخش معدن هر لحظه با حادثه روبهرو است. اگر کارگران و مهندسان اطلاعات لازم از محیط کار و وسایلی که با آنها کار میکنند را نداشته باشند، میتوانند حوادث ناگواری بیافرینند.
ایمنی، سرلوحه معدنکاری
نورالدین رحیمی، مشاور اجرایی مدیرعامل شرکت زغالسنگ البرز مرکزی با بیان اینکه رعایت ایمنی سرلوحه معدنکاری است به صمت گفت: اگر این مهم رعایت نشود، ادامه فعالیت معدن معنا و مفهوم خود را از دست خواهد داد. مشاور اجرایی مدیرعامل شرکت زغالسنگ البرز مرکزی خاطرنشان کرد: ازآنجاکه تمام معادن زغالسنگ کشور گازخیز هستند، محیطشان سمی و فعالیت در آنها کشنده اس؛ از همین رو معدنکاران قبل از شروع هر کاری باید میزان گاز معدن را با دستگاه مخصوص اندازهگیری کرده و سپس به پرسنل اجازه فعالیت دهند. او ادامه داد: همچنین وقتی سینه کار پیشروی میکند باید چوببستها با رعایت فاصله بهموقع زده شوند تا شاهد ریزش معدن نباشیم.
رحیمی با بیان اینکه اگر ایمنی نباشد معدنکاری معنی واقعی خود را از دست میدهد، بیان کرد: ضعف ایمنی میتواند حوادث ناگواری را در معدن ایجاد کند؛ از جمله این حوادث میتوان به معدن یورت اشاره کرد که عدهای از هموطنانمان جان خود را در آن از دست دادند.
مشاور اجرایی مدیرعامل شرکت زغالسنگ البرز مرکزی در پاسخ به این سوال که چقدر مقررات سختگیرانه برای ارتقای ایمنی معادن زغالسنگ در نظر گرفته میشود، بیان کرد: ما باتوجه به تخصص و تجربیات خود تذکرات لازم را برای رعایت نکات ایمنی در قالب تراکت و بنر و همچنین بهصورت مشاوره به کارگران میدهیم و در این زمینه تمام تلاش خود را میکنیم. ایمنی نخستین شرط کار است و رعایت آن در معادن زغالسنگ بهدلیل کار زیرزمینی بسیار مهم است.
رحیمی گفت: براساس آمار رسمی سازمان نظاممهندسی معدن استان مازندران تعداد نیروهای معدنی ۳۸۷۳ نفر است که از این تعداد ۲۲۴۸ نفر در معادن زغالسنگ مشغول کار هستند که بهطور تقریبی ۶۲ درصد نیروها را شامل میشوند و نشان میدهد معادن زغالسنگ بیشترین آمار را در اشتغال این بخش دارند.
موفقیت ایمیدرو و تهیه و تولید مواد معدنی
مشاور اجرایی مدیرعامل شرکت زغالسنگ البرز مرکزی با اشاره به اینکه معادن وابسته به سازمان ایمیدرو و شرکت تهیه و تولید مواد معدنی از جمله معادنی بودهاند که ایمنی را رعایت کرده و حوادث ناگواری نداشتهاند، گفت: خوشبختانه فرهنگ ایمنی در بخش دولتی بهخوبی جا افتاده است. اگر بتوانیم در بخشهای دیگر نیز فرهنگسازی کنیم دیگر شاهد خطرات جدی نخواهیم بود.
لزوم رعایت سرفصلهای ایمنی
رحیمی در پاسخ به این سوال که برای ارتقای ایمنی در معادن کشور چه باید کرد، گفت: رعایت استاندارد و ایمنی سرفصلهای مشخصی دارد که باید ازسوی مدیران بالادستی موردتوجه قرار گیرد. انتظار ما این است که فعالان بخش معدن رعایت نکات ایمنی را سرلوحه کار خود قرار دهند. او خاطرنشان کرد: از آنجا که نیروی کار زیادی در بخش معدن فعالیت میکنند، امیدواریم ضعف توجه به ایمنی موجب نشود خانوادهای بیسرپناه شود.