کمبود دستگاه‌های معدنی با تکنولوژی روز دنیا، سبب شده تا در بحث اکتشاف در قسمت‌های عمیق زمین درگیر مشکلاتی شویم که باید هرچه زودتر این موضوع برطرف شود. زمانی که اکتشاف در کشور روند افزایشی داشته باشد، می‌توان به صادرات امیدوار بود و شرایط اقتصادی به بهبودی می‌رسد.
صمت در این گزارش به بررسی اقتصاد معدن و مشکلات حفاری معادن پرداخته است.
نیاز کشور به سرمایه‌گذاری در معادن
وضعیت اکتشاف معادن کشور در مقایسه با سایر کشورهای معدنی، نشان‌دهنده نیاز کشور به سرمایه‌گذاری در راستای کشف ذخایر جدید است. بخش معدن به‌عنوان بخش مهمی از اقتصاد ملی و همزمان تامین‌کننده مواد اولیه صنایع، دارای اهمیت ویژه‌ای است. با این‌حال وضعیت بخش اکتشاف به‌عنوان نخستین مرحله از فعالیت‌های معدنی چندان مناسب نیست و با ادامه روند فعلی در بخش اکتشاف، طی چند سال آینده با کمبود مواد معدنی در کشور مواجه خواهیم بود. به‌عنوان‌مثال، کشورهای استرالیا و کانادا در سال ۲۰۲۰، به‌ترتیب حدود ۱۱میلیون و ۳.۶ میلیون متر حفاری اکتشافی انجام داده‌اند. میزان حفاری اکتشافی سالانه چین نیز طبق آمار سال ۲۰۱۷ برابر ۵ میلیون متر بوده است، در حالی که متراژ حفاری اکتشافی سالانه انجام‌شده در ایران با این کشورها تفاوت معناداری دارد. بررسی بازوی پژوهش‌های مجلس حاکی از این است که فقدان یا عدم‌انتشار داده‌های اکتشافی، بلوکه شدن محدوده‌های معدنی و تعارضات نهادی سازمان‌های مرتبط از چالش‌های اصلی توسعه فعالیت‌های اکتشافی است.
معادن مولفه اقتصادی هستند
محمدرضا یزدی‌زاده، کارشناس اقتصادی، در ارتباط با موضوع اقتصاد معادن و اهمیت آن به صمت گفت: معادن یکی از مولفه‌های اقتصاد هستند که می‌توان به‌واسطه آن، مواد اولیه ارزان‌نرخ را در اختیار مردم قرار داد. مواد معدنی، مواد اولیه محسوب می‌شوند و اگر به زنجیره تولید آن، توجه شود، سبب رشد ارزش‌افزوده خواهد شد و اگر خلاف این امر انجام گیرد، به‌سمت خام‌فروشی حرکت خواهیم کرد. یکی از مشکلات موجود در اقتصاد معادن، نبود هرم توسعه صنعت و معدن است. هرم توسعه معادن، نشان می‌دهد که ظرفیت‌های موجود در معادن چه میزان است و صنایع پایین‌دست و بالادست کدام‌ها هستند و اولویت اصلی توسعه معادن چه چیزهایی است.
یزدی‌زاده ادامه داد: یکی از بزرگ‌ترین مشکلات موجود در بحث اقتصاد معادن، نبود الگوی راهنما برای سرمایه‌گذاری است. اگر شخصی قصد سرمایه‌گذاری در حوزه معادن را داشته باشد، نمی‌توان نقشه‌راه اصولی را برای او مشخص کرد و اولویت‌های اصلی را نام برد. اقتصاد علم تخصیص منابع محدود به نیازهای نامحدود است و این نیازهای نامحدود را استراژیک طراحی می‌کند. زمانی که استراتژیک خاصی در بحث توسعه اقتصاد معادن وجود نداشته باشد، نیازسنجی انجام نخواهد گرفت و در نتیجه تخصیص منابع شکل نمی‌گیرد.
معدن یکی از بزرگ‌ترین بخش‌های اقتصادی کشور است که می‌توان در آن شغل ارزان ایجاد کرد. استخراج ثروت همواره از تولید ثروت ارزان‌تر بوده است و این موضوع در معادن صدق می‌کند. وزارت صمت استراتژی مشخصی درباره اقتصاد معادن ندارد، بنابراین نیاز است در بخش معادن، هرم صنعتی شدن و استخراج معادن براساس نیازهای آینده دنیا فراهم شود.
وی در بحث صادرات مواد معدنی و ارزآوری برای کشور گفت: زمانی که در کشور، محصول نهایی یک ماده معدنی موردنیاز نباشد، باید صادر شود که توجیه اقتصادی دارد. تجزیه و تحلیل عملکرد تجارت خارجی نشان می‌دهد که کشورمان باتوجه به شرایط نامناسب اقتصادی، به‌فوریت نیازمند اقدامات جدی در دستیابی به اهداف اسناد بالادستی به‌ویژه در مقایسه با رقبای منطقه‌ای است که قطعا ادامه روند کنونی، اقتصاد کشور را از مسیر ترسیم‌شده در اسناد بالادستی دور می‌کند. موضوع صادرات غیرنفتی به‌عنوان یگانه‌راه خروج کشور از خام‌فروشی طی سال‌های اخیر از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بوده، به‌طوری‌که می‌توان افزایش صادرات غیرنفتی به‌ویژه صادرات به کشورهای همسایه را به‌عنوان یکی از راه‌های برون‌رفت از شرایط بد ایجادشده از تحریم‌ها علیه اقتصاد ایران دانست. این نکته را باید در نظر داشت که عوامل و موانع ناشی از تحریم ناعادلانه علیه کشورمان و نرخ سنگین عوارض مقرر بر صادرات مواد کمتر فرآوری‌شده، از مواردی هستند که بر توسعه صادرات محصولات معدنی تاثیرگذار خواهند بود.
استراتژی، موضوع مهم تقویت اقتصاد
وی گفت: استراتژی، مهم‌ترین موضوع موردبحث در راستای تقویت اقتصاد کشور است. زمانی که در حوزه معادن، استراتژی مشخص وجود نداشته باشد، سرمایه‌گذاری اصولی انجام نخواهد گرفت و سرمایه در مکان دیگری خرج خواهد شد. مشکل کشور از جایی آغاز شد که نظام برنامه‌ریزی اقتصادی کشور به بخش اجرایی (دولت) واگذار شد. سیاست‌های کلی نشان می‌دهد که هر دولت و مجلسی رأس کار باشد، باید نسبت به آن توجه داشت و راه را مطابق با سیاست‌های کلی تعیین‌شده ترسیم کرد. کشور توانسته است در بحث‌های نظامی و اتمی پیشرفت‌های مهمی داشته باشد، اما چرا در بحث صنعت و معدن نتوانسته است نیازهای داخل را فراهم کند؟
