آهک، صدرنشین بی‌ادعای مواد معدنی ایران

سالانه ده‌ها هزار تن انواع آهک از جمله آهک هیدراته، آهک زنده، سنگ آهک، آهک کلوخه، آهک میکرونیزه، و پودر سنگ به کشورهای همسایه صادر می‌شود؛

با توجه به اینکه کشورهای همسایه ما در حال پیشرفت چشمگیر در زیرساخت‌های خود هستند یا در حال بازسازی ویرانی‌های ناشی از جنگ و درگیری و به طور بالقوه بازار مستعدی برای سنگ آهک ایران به شمار می‌روند. آهک یک ماده معدنی با ارزش اما بسیار فراوان در پهنه ایران زمین است که از فرط فراوانی به چشم نمی‌آید. با این حال این موضوع چیزی نیست که از ارزش‌های این ماده معدنی خدادادی کم کند.
آهک یا کلسیم اکسید، یک ماده بی‌بو به رنگ سفید یا سفید خاکستری و به شکل جامد سخت است که در تماس با پوست و چشم، آن را به‌شدت دچار سوزش می‌کند.
آهک از جمله موادی است که کارایی آن از دوران باستان، توسط بشر شناخته شده است و از آن در ساخت انواع بناها و برای اتصال محکم‌تر قطعات سنگ یا چوب به‌کار گرفته می‌شد. این ماده معدنی به صورت‌های مختلف در می‌آید و کارکردهای متفاوتی پیدا می‌کند. زمان درازی است که ایرانیان شفته آهکی (ملات دوغاب آهک و خاک)، ساروج (ملات دوغاب آهک و خاکستر) و ملات آهک آبی را می‌شناسند و با آنها ساختمان می‌سازند.
پس از جنگ جهانی دوم، در کشورهای صنعتی هم برای پایدارکردن زمین، به‌ویژه برای پی‌سازی راه و جلوگیری از روییدن گیاه در بستر، شانه‌ها و دامنه‌های راه و باندهای پرواز و ایستگاه‌های هواپیما، شفته آهکی مصرف می‌شود. درحقیقت آن‌قدر موادر مصرف این ماده معدنی بی‌ادعا وسیع است که تنها نام بردن آنها برای نوشتن گزارشی با فضایی دو برابر مجالی که پیش رو است کافی است. صنایع مختلفی مانند صنعت ساختمان، سیمان، شیشه‌سازی، گندزدایی، کشاورزی و… به آهک وابستگی دارند.

کدام منطقه کشور ذخایر بیشتری دارد؟
براساس آخرین گزارش مرکز آمار ایران، میزان ذخیره معدنی سنگ آهک ۱۷ میلیارد تن است که ۶۷ درصد از ۲۵.۷ میلیارد تن ذخایر معدنی کشورمان را به خود اختصاص داده است و بعد از آن سنگ آهن با ذخیره شناسایی شده ۲.۵ میلیارد تن قرار دارد که ۱۰ درصد کل ذخایر معدنی کشور را تشکیل می‌دهد.
به گفته بهروز برنا عضو هیات مدیره شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران فراوانی ماده آهک در کشور به حدی است که می‌توان هر ۱۰۰ کیلومتر یک کارخانه سیمان ساخت که ماده غالب آن آهک است.
وی در گفت‌وگو با صمت افزود: ذخایر آهک ایران بی‌نظیر است و باعث شده هر ۱۰۰ کیلومتر یک کارخانه سیمان بزنیم. برنا ادامه داد: ماده اولیه آهک از زمان‌های قدیم تا عصر حاضر تا پایان دوره سوم تشکیل شده و بیشترین ذخایر آن با خلوص بالای ۹۰ درصد است که در سیمان، پودر سنگ، مصالح ساختمانی و…. به کار برده می‌شود و ماده بسیار باارزشی است.
معاون سابق اکتشاف سازمان زمین‌شناسی با بیان اینکه آهک با خلوص بالا در تولید آهک‌های هیدرانه استفاده می‌شود گفت: آهک به طور عمده در سیمان و به عنوان مصالح ساختمانی در ایران به کار گرفته می‌شود. همچنین آهک به عنوان کمک ذوب در صنعت متالورژی و فولادسازی به کار گرفته می‌شود؛ مانند آهک پیربکران که تنها برای تامین خوراک مورد نیاز ذوب آهن اصفهان فعال است. به همین منظور در تمام استان‌های کشور از آهک برخورداریم و به دلیل وزن بالای این ماده معدنی بسیاری از کارخانه‌های سیمان در کنار ذخیره‌های آهک احداث شده‌اند.
برنا همچنین اظهار کرد: کشوری مانند هندوستان که واحدهای فولادسازی زیادی دارد به آهک نیازمند است چرا که ذخایر آهک این کشور به طور عمده دولومیتی است که به عنوان نسوز در صنعت نسوزها کاربرد دارد به همین دلیل آهک وارد می‌کنند و در حقیقت هر کشوری از این موهبت برخوردار نیست در حالی که ایران آهک با خلوص بالا دارد. به همین دلیل هندوستان ناچار به وارد کردن سیمان با خلوص بالا برای صنعت فولاد خود است. این کشور همچنین نمی‌تواند صنعت سیمان داشته باشد. این در حالی است صنعت سیمان جزو صنایع مادر هر کشوری به شمار می‌رود و بدون آن پای پروژه‌های توسعه‌ای از جمله سدسازی، احداث جاده و دیگر پروژه‌های بزرگ در هر کشوری لنگ می‌زند. این ماده معدنی در تمام کشور پراکنده است و از دامنه‌های البرز تا زاگرس، ایران مرکزی، شرق ایران و مکران کشیده شده و می‌توان گفت تمامی ۹ زون ایران دارای آهک هستند. وی ادامه داد: برخی آهک‌ها در ایران ظرفیت تبدیل به سنگ نما را هم دارند و قابل صیقل هستند. تراورتن یک نوع سنگ آهک است که اگر حاوی منگنز باشد رنگ آن قرمز شده چنانچه تراورتن‌های آذرشهر معروفیت جهانی دارند یا همراه تراورتن بخش‌هایی حاوی مرمر است و زیبایی سنگ را دو برابر می‌کند.
برنا از مصارف سنگ آهک در کشاورزی گفت و تصریح کرد: از آنجا که آهک قلیایی است و برخی خاک‌های کشاورزی حالت اسیدی دارند آهک می‌زنند تا اسیدیته خاک را کم کند و در عین حال گندزدایی شود.
وی ادامه داد: درحال‌حاضر نیز از آهک در تولید کاغذ سنگی استفاده می‌شود و روز به روز این ماده معدنی جایگاه صنعتی بیشتری در جهان می‌یابد.

آهک دولومیتی، آهک منیزیتی
سنگ آهک می‌تواند با منیزیوم، سیلیس، آلومینیوم و…. همراهی کند که اینها عیار آهک را پایین می‌آورند.
محمدحسین بصیری استاد دانشگاه نیز با بیان این مطلب به صمت گفت: آهک در صورت داشتن خلوص بالا در ذوب آهن استفاده می‌شود، اگر حاوی منیزیت باشد دولومیت می‌شود و برای کارخانه‌های سیمان استفاده بالایی دارد. در صورتی که منیزیت بیشتری داشته باشد می‌توان آن را استحصال کرد و از آن منیزیوم به‌دست آورد. ظرفیت تولید شمش منیزیوم دارد. این استاد دانشگاه اضافه کرد: در ایران معادنی وجود دارد که قابل مطالعه است و می‌توان از آهک آن منیزیوم به‌دست آورد. مطالعات اولیه هم انجام شده است. بصیری در ادامه افزود: میزان ذخایر آهک ایران میلیارد تنی است و بسیاری از کوه‌های اطراف ما حاوی سنگ آهک است که آهک با خلوص پایین برای زیرسازی در راه آهن و جاده‌ها استفاده‌می‌شود و عیار بالای آن هم در صنایع مختلف کاربرد دارد. وی با اشاره به اینکه آهک بیش از ۹۰ درصد مواد اولیه سیمان را تشکیل می‌دهد گفت: اگر با فرآیند کوره و گرمایش تبدیل به آهک شود هم در ساختمان‌سازی استفاده می‌شود و هم کاربرد گندزدایی دارد. وی افزود: آهک در همه جای جهان یافت می‌شود ولی در کشورهای اروپایی که دارای پوشش گیاهی زیادی است چندان نیست و از آنجا که هزینه حمل این ماده معدنی بالا است به همین دلیل یک کارخانه سیمان حتما در جوار یک کوه دولومیتی احداث می‌شود. بصیری افزود: صادرات این ماده معدنی به کشورهایی دوردست منطق اقتصادی ندارد اگرچه تا مدتی پیش ما به کشورهای عربی و همسایه صادرات هم داشتیم. وی ادامه داد: پودر میکرونیزه سنگ آهک از جمله محصولاتی است که از آهک به‌دست می‌آید و در ذوب آهن نیز کاربرد دارد. برای سنگ آهک خیلی خالص فرآیند میکرونیزه به کار برده می‌شود و برخی عناصر مزاحم بسته به صنعتی که در آن به کار گرفته می‌شود با آب شست‌وشو داده شده و در صورتی که کربنات کلسیم آن مناسب باشد مورد استفاده قرار می‌گیرد.