بحران آب امروز از اصلی‌ترین دغدغه‌های مردمان جهان به ویژه کشورهای واقع در مناطق خشک و بی‌آب از جمله ایران به شمار می‌رود. تشکیل انجمن‌های مختلف برگزاری چالش‌های متفاوت، اعلام هشدارهای گوناگون همه و همه برای این است تا مردم بدانند جنگ آینده بر سر آب خواهد بود.
در نتیجه باید اقدامات لازم برای مدیریت منابع آب در نظر گرفته شود. در واقع بخش‌های مختلف اقتصادی از جمله صنعت و معدن باید از امروز به دنبال مدیریت منابع آبی باشند که در تولیدات خود از آن استفاده می‌کنند. این بار کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی ایران با همکاری خانه معدن ایران پیش‌قدم شده تا مدیریت منابع آب در بخش معدن را اجرایی کنند. به همین دلیل عصر چهارشنبه (۲۸ مهر ۹۵) کمیسیون معادن و صنایع معدنی میزبان فعالان حوزه معدن و آب بود. نشست «نقش آب در توسعه معدنکاری» در حالی در اتاق بازرگانی ایران برگزار شد که افراد سرشناس بخش خصوصی فعال در معدن از جمله محمدرضا بهرامن رییس هیات مدیره خانه معدن ایران، بهرام شکوری رییس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی ایران، داریوش اسماعیلی نایب رییس اول کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی ایران، محمود نوریان مدیرعامل چادرملو، اردشیر سعدمحمدی مدیرعامل هلدینگ توسعه معادن روی ایران و صدیقه ترابی مشاور معاون آب و آبفا وزارت نیرو و علی‌اصغر حسنی پاک استاد بازنشسته زمین شناسی در آن حضور داشتند. مهم‌ترین موضوع مطرح شده در این جلسه آن بود که تمامی حاضران به دنبال راهکاری برای حل بحران آب و مدیریت منابع موجود بودند. در واقع هیچ صنفی اقدامات صنف یا سازمان متقابل را نقد نمی‌کرد بلکه همه به دنبال راهکاری بودند تا بتوانند توسعه را با نگاهی مهندسی تعریف کنند.
توسعه با نگاه مهندسی
رییس هیات مدیره خانه معدن ایران در این نشست با تاکید بر اینکه این نشست برای نقد سازمانی تشکیل نشده، گفت: ما به دنبال زیر سوال بردن اقدامات هیچ سازمانی نیستیم بلکه امروز در کنار هم جمع شده‌ایم تا بتوانیم توسعه را با نگاه مهندسی تعریف کنیم. در واقع این نشست یک نشست تعاملی است. محمدرضا بهرامن همچنین با اشاره به نقش بخش معدن در برنامه ششم توسعه، اظهار کرد: نقش آفرینی بخش معدن در این برنامه بدون توجه به وضعیت آب در کشور امکان‌پذیر نیست. به گفته وی، صنعت مس امروز یکی از صنایعی است که با مشکل آب روبه‌رو است، در نتیجه باید به مشکل آب در گام نخست رسیدگی شود تا بتوان دیگر مسائل را حل کرده و حرکتی به سمت توسعه داشته‌باشیم. بهرامن معتقد است، نباید با انجام کارهای اشتباه منابع آب را هدر دهیم. در واقع فعالان بخش معدن به دنبال یافتن راهکاری هستند تا بتوانند میزان مصرف آب در این بخش را مدیریت کرده و مشکلات موجود در این زمینه را برطرف کنند. برخی از معادن و صنایع معدنی نیاز جدی به آب دارند. و این در حالی است که محل قرارگیری معادن به اختیار فعالان آن نیست اما می‌توان صنایع معدنی را در نزدیک آب‌ها احداث کرد تا علاوه بر تامین آب مورد نیاز دسترسی به بازارهای صادراتی نیز آسان باشد. رییس هیات مدیره خانه معدن ایران درباره برگزاری این نشست، تصریح کرد: این نشست نخستین نشست فعالان بخش خصوصی معدن در حوزه آب بوده و در این‌باره برنامه‌ریزی‌های خوبی انجام شده است. براساس تصمیمات گرفته شده کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی ایران و خانه معدن ایران این نشست‌ها را دنبال کرده تا در نهایت به یک تصمیم درست دست پیدا کنیم. بهرامن امیدوار است با دستیابی به یک تصمیم واحد، بتوان بهره‌وری صنعت معدنکاری در معادنی که مصرف آب بالایی دارند را افزایش دهد. وی همچنین با اشاره به استرالیا به عنوان یکی از کشورهای معدنی جهان بیان کرد: استرالیا امروز با مشکل آب روبه‌رو است اما باید دید که آنها در این‌باره چه اقداماتی را در معادن انجام داده و از تجربه آنها استفاده کنیم.
سرانه مصرف آب ایران ۲برابر جهان است
رییس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی ایران نیز در این نشست با تاکید بر نقش آب، اظهار کرد: بی‌تردید با توجه به وضع فعلی منابع آب، جنگ آینده جهان بر سر آب خواهد بود. در واقع این موضوع حاکی از آن است که مشکل آب در تمام دنیا وجود دارد اما شاید این وضعیت در ایران بحرانی‌تر است. بهرام شکوری افزود: در کنار مشکل موجود در وضعیت آب مشکلی دیگری به نام مدیریت منابع آب وجود دارد، این در حالی است که مدیریت آب در تامین نیاز بخش صنعت بسیار مهم و تاثیرگذار است. وی ادامه داد: براساس اقلیمی که کشور در آن قرار گرفته، ۶درصد از مساحت کشور را مناطق بیابانی تشکیل داده‌اند، از سوی دیگر آمارها نشان از بحران در میزان دخایر آب موجود به همراه دارند و این تهدیدی جدی برای بخش‌های مختلف اقتصاد تلقی می‌شود. شکوری همچنین تصریح کرد: با وجود چنین مشکلی میزان سرانه مصرف ما در مقایسه با جهان ۲برابر است در حالی که تنها ۲۵درصد از بارندگی‌های جهان به ایران اختصاص دارد. وی در ادامه با اشاره به سهم بخش‌های مختلف در مصرف آب، بیان کرد: با توجه به سهم بالای بخش کشاورزی در میزان مصرف آب باید توجه بیشتری به این حوزه انجام شود. در واقع بخش کشاورزی با مصرف ۹۲درصدی آب در کشور سهم اندکی در اشتغالزایی دارد. از سوی دیگر سهم این بخش در تولید ناخالص ملی نیز نسبت به دیگر بخش‌های اقتصادی کمتر است. رییس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی ایران همچنین با اشاره به موضوع آب مجازی، افزود: آب مجازی مورد استفاده در بخش کشاورزی بیش از درآمدی است که برای کشور به همراه دارد، به همین دلیل باید الگوی کشت در کشور تغییر کند. وی در ادامه تصریح کرد: متاسفانه یکی از موضوع‌های اصلی نبود تدوین استراتژی آب به صورت کارشناسی است. ایران رتبه ۱۱۷جهان را در مدیریت آب در اختیار دارد به همین دلیل باید در این حوزه استراتژی تعریف شود. شکوری گفت: با نگاهی به کشورهای تولیدکننده فولاد همچون چین و هند می‌بینیم آنها تمامی صنایع فولاد خود را در نزدیکی آب‌ها احداث کرده‌اند تا هم آب مورد نیاز خود را تامین کنند و هم به بازارهای صادراتی دسترسی داشته باشند.
خصوصی شدن مدیریت آب
رییس کمیسیون آب، محیط‌زیست و اقتصاد سبز اتاق بازرگانی ایران نیز در ادامه این نشست درباره وضعیت آب در کشور اظهار کرد: اگر نگاهی به تاریخ داشته‌باشیم خواهیم دید، پیش‌تر بحرانی به اسم آب در کشور وجود نداشته و ما تنها در طول تاریخ با خشکسالی روبه‌رو می‌شدیم اما برخی موضوع‌ها در کنار تغییرات آب‌وهوایی توانست سنگ‌بنای بحران آب را بگذارد. محمدحسین شریعتمدار افزود: یکی از موضوع‌هایی که اتاق بازرگانی توانست در حل آن نقش پررنگی ایفا کند موضوع ارائه مجوز به چاه‌های غیرمجازی بود که در سال ۸۷ حفر شده بود. در واقع مجلس شورای اسلامی در سال ۸۹ قانونی را به تصویب رساند که براساس آن تمام چاه‌هایی که در سال ۸۷ غیرمجاز حفر شده‌بودند، مجاز اعلام شدند، اما اتاق بازرگانی ایران با ورود به این موضوع توانست از ارائه مجوز به این چاه‌ها جلوگیری کند. وی با اشاره به این موضوع که در حال حاضر کشور با آب بسیار محدودی روبه‌رو است، بیان کرد: متاسفانه این میزان آب محدود در مسیر زوال قرار گرفته‌است. در واقع با وضع فعلی بهره‌برداری از منابع آب مشخص نیست وضعیت ما در آینده به چه صورت خواهدبود. شریعتمدار تصریح کرد: ما با بررسی مشکل موجود چند پیشنهاد از جمله خصوصی شدن مدیریت آب را مطرح کردیم که خوشبختانه وزرات نیرو نیز از این پیشنهاد استقبال کرد. همچنین در جلسه‌ای در اتاق فکر وزارت علوم نیز برخی پیشنهادهای ما را قبول و گفتند که این پیشنهادها قابل اجراست. در صورتی که این پیشنهاد قبول و اجرایی شود مدیریت منابع آبی در دست بخش خصوصی خواهد بود. وی همچنین در ادامه صحبت‌های خود، با اشاره مدیریت بخش‌های مختلف اقتصاد، افزود: بی‌تردید بخش صنعت، معدن و کشاورزی این ظرفیت را در اختیار دارد تا مدیریتی مطلوب‌تر از امروز داشته‌باشند. هرچند ما با بحرانی به نام بحران آب روبه‌رو هستیم اما در صورتی که تمامی بخش‌ها همت کنند امکانات خوبی برای رفع این مشکل فراهم می‌شود. رییس کمیسیون آب، محیط‌زیست و اقتصاد سبز اتاق بازرگانی ایران همچنین با اشاره به مسئله آب مجازی گفت: موضوع آب مجازی از دیگر مسائلی است که با آن مواجه هستیم. در همین زمینه اتاق بازرگانی ایران در سال ۹۲ نخستین کتاب آب مجازی را ترجمه و منتشر کرد. در حوزه آب مجازی ما سالانه بین ۳۸ تا ۴۰میلیارد مترمکعب واردات و ۵میلیارد متر مکعب صادرات را به ثبت می‌رسانیم. به گفته شریعتمدار، نخستین همایش آب مجازی سال آینده برگزار خواهد شد.
اصرار بر آمایش سرزمین
نایب رییس اول کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی ایران نیز با حضور در این جلسه به تاثیرگذاری چنین نشست‌هایی در تصمیم‌گیری‌های مجلس شورای اسلامی تاکید کرد و گفت: برای صحبت به این جلسه نیامده‌ام بلکه به این دلیل در این نشست حاضر شدم تا صحبت‌های بخش خصوصی را گوش دهم تا در زمان قانون‌گذاری از این صحبت‌ها استفاده شود. داریوش اسماعیلی افزود: در صورت اجرای قانون‌هایی همچون قانون معادن، بهبود فضای کسب‌وکار و رفع موانع تولید عمده مشکلات برطرف خواهد شد، در نتیجه ما نیازمند نظارت بیشترهستیم. وی با اشاره به موضوع آمایش سرزمین تصریح کرد: در نخستین نشست دکتر لاریجانی با آقای نوبخت اصرار بر موضوع آمایش سرزمین داشتیم در نتیجه با اجرای این طرح دیگر نماینده‌ای نمی‌تواند برای اجرای طرحی در استان فشاربیاورد. اسماعیلی در پایان با تاکید بر مطالعات قبل از اجرای طرح، اظهار کرد: متاسفانه موضوع سنگان برای من قابل حل نیست، اینکه نخست کارخانه را احداث می‌کنم و پس از احداث به دنبال تامین آب برای آن می‌رویم.
مشکلات انتقال آب برای دریا
مشاور معاون آب و آبفا وزارت نیرو در این نشست با اشاره به طرح انتقال آب از خلیج‌فارس به فلات مرکزی ایران، بیان کرد: این طرح در بودجه سال ۹۲ کشور دیده و در حال حاضر در مدیریت آبفا در حال اجرا است. در همین زمینه کنسرسیومی برای مطالعه این طرح تشکیل شد. محدوده مطالعات این طرح ۱۷ استان کشور که بیشتر استان‌های کم آب هستند را شامل می‌شود. به گفته صدیقه ترابی جمعیت محدوده مورد مطالعه حدود ۶۳درصد از جمعیت کشور را در برمی‌گیرد. وی همچنین تاکید کرد: پس از تهیه نیازهای موجود در این طرح باید اولویت منابع آبی داخل سرزمینی برای استفاده مشخص شود. در واقع در اهداف این طرح موضوعاتی همچون آب شرب و دامپروری، صنعت و معدن مشخص و مسیرهای انتقال بررسی می‌شود. ترابی با اشاره به اینکه در خواست انتقال آب از سوی بیشتر استان‌ها به ما داده شده، اظهار کرد: قرار است آب را با چه قیمتی انتقال دهیم. در واقع آب دریا با هزینه بسیار انتقال داده می‌شود حال جای این سوال مطرح است؛ این آب برای چه طرح و چه حجمی باید انتقال یابد. طرح‌های انتقال آب طرح‌های بسیار گرانی است، ترابی با بیان این موضوع تصریح کرد: درست این است نخست نیازها با دقت شناسایی شده تا بتوان از منابع داخل سرزمینی استفاده کنیم سپس در صورت کمبود آب دریا را انتقال دهیم. مشاور معاون آب و آبفا وزارت نیرو ادامه داد: مطالعات ارزیابی محیطی از دیگر اقداماتی است که در ارتباط با اجرای این طرح انجام شده است. در واقع نمی‌توان هر مقدار آب را از هر جایی که خواستیم انتقال دهیم زیرا چرخه‌های اکوسیستمی زیادی مرتبط با دریا وجود دارند که این کار می‌تواند به آنها آسیب برساند. متاسفانه کشورهایی که این کار را انجام داده‌اند مشکلات بسیاری را برای دریا ایجاد کرده‌اند.
همکاری چادرملو با آب‌وفاضلاب یزد
مدیرعامل شرکت معدنی و صنعتی چادرملو نیز در این نشست با اشاره به حضور این شرکت در پروژه انتقال آب خلیج‌فارس به فلات مرکزی ایران، اظهار کرد: ما در پروژه فولادسازی نخستین پروژه هات‌شارژ را احداث می‌کنیم که به دنبال آن ۳۵درصد در مصرف گاز و ۳۵درصد در مصرف آب صرفه‌جویی می‌شود. محمود نوریان گفت: از سوی دیگر شرکت معدنی و صنعتی چادرملو نخستین قرارداد غیرمتقابل را با آب‌وفاضلاب یزد به امضا رسانده‌است. براساس این قرارداد چادرملو به مدت ۳۰ سال از فاضلاب اردکان در واحد فولادسازی خود استفاده می‌کند اما در مقابل متعهد شده‌ایم تا شبکه فاضلاب اردکان را احداث کنیم. به گفته مدیرعامل شرکت معدنی و صنعتی چادرملو، این شرکت برای استفاده از آب‌شیرین‌کن‌ها سرمایه‌گذاری بسیاری انجام داده‌است.
۸۳متغیر برای اختصاص آب
استاد بازنشسته زمین‌شناسی که عضویت در هیات علمی انستیتوو فناوری جورجیا امریکا را در پیشینه کاری خود دارد، در این نشست اظهار کرد: در سفر به کشورهای معدنی متوجه شدم این کشورها منطق خوبی در اختصاص آب به معادن دارند. آنها معتقدند نه محل قرارگیری معادن دست آنها است و نه محل قرارگیری آب‌های سطحی، اما نکته مهم این بود که آنها بیان می‌کردند تا مرحله تولید کنسانتره مجبور به انتقال آب به معادن هستیم اما پس تولید کنسانتره این ماده معدنی قابلیت حمل در سطح جهان را دارد تا به محصولات دیگری تبدیل شود. به گفته علی‌اصغر حسنی پاک، براساس این مطالعات مشخص شد آنها نیز مشکلات ما را در حوزه آب دارند، حال ما می‌توانیم اقدامات آنها را به کار گرفته تا براساس تجربه آنها به راهکار درست دست پیدا کنیم. وی با بیان اینکه معادن کشور بیشتر در مناطق خشک و بی‌آب قرار دارند، افزود: باید از روش مدیریت کشورهای معدنی استفاده کنیم زیرا آنها صنعت را با توجه به سیستم آب در اختیار طراحی می‌کنند. در نتیجه ما می‌توانیم از روش‌های آنها استفاده کنیم. در صورت استفاده از این راهکارها می‌توان به آینده امیدوار بود. با شروع مطالعات در این بخش مشخص شد کشورهای معدنی برای تخصیص آب از ۸۳ متغیر استفاده می‌کنند، حسنی پاک با بیان این مطلب اضافه کرد: ما نیز این ۸۳ متغیر را در ۱۵ جدول مشخص کرده و به نماینده‌هایی از استان دادیم تا آنها را کامل کنند، اما متاسفانه امروز با گذشت ۷ماه از این موضوع تنها ۱۵درصد این جداول تکمیل شده‌است. این درحالی است که با پر شدن این جدول‌ها می‌توان بخش عمده‌ای از نقاط ضعف و یا قوت معادن را مشخص کرد. با توجه به اهمیت این موضوع بهتر است اتاق بازرگانی با مورد خطاب قرار دادن بخش، کمک کرده تا این اطلاعات کامل شود.
آب برای ما نقطه بحرانی است
مدیرعامل شرکت ملی مس ایران با حضور در این نشست و اعلام این خبر که بهره‌وری آب در سرچشمه بیش از ۷۵درصد است، اظهار کرد: خوشبختانه در شرایط بسیار خوبی قرار داریم اما این میزان به دلیل بحران آب موجود در استان یزد و کرمان کافی نیست. احمدمرادعلیزاده درباه میزان آب مصرفی گفت: صنعت مس در سرچشمه، میدوک، سونگون و خاتون‌آباد حدود ۲۲میلیون مترمکعب آب مصرف می‌کند اما می‌توان این میزان مصرف را کاهش داد. وی ادامه داد: میزان آب مصرفی می‌تواند قیمت تمام شده مس را افزایش دهد البته این درحالی است که قیمت فعلی ما رقابتی است اما آب برای ما نقطه بحرانی است. مرادعلیزاده بیان کرد: متاسفانه مشکل اصلی معادن ما از جمله چاه‌فیروزه یا دره‌زار و… مشکل آب خواهد بود. به گفته وی، براساس مطالعات انجام شده شاید بهترین کار آن باشد که بخش خصوص بازار آب را ایجاد کند. با این اقدام می‌توان بخش‌های صنعتی و معدنی آب مورد نیاز خود را خریداری می‌کنند. مراد علیزاده یادآور شد، شرکت ملی مس از ایجاد بازار آب استقبال کرده و نخستین مشتری آن خواهد بود. مدیرعامل شرکت ملی مس ایران همچنین با اشاره به وضعیت مصرف آب در بخش کشاورزی تصریح کرد: باید اتاق بازرگانی ایران به بحث مدرن کردن کشاورزی ورود کند تا بتوان براساس آن میزان آب مصرفی در بخش کشاورزی را کاهش داد.
