انتقال آب و راهکارهای غیرکارشناسی
چند سالی است که از گوشه و کنار خبرهایی از بحران کم‌آبی شنیده می‌شود و در میان عموم شهروندان نگرانی‌هایی ایجاد شده است.
خبرهای پراکنده از بحران کم‌آبی در برخی شهرهای کویری، از ساده گرفتن و شایعه به واقعیت تلخ روزمره تبدیل شده و ساکنان آنها را به کوچ اجباری واداشته است. این نگرانی‌ها در بحث مدیریتی، کلان‌تر شده و تصمیم و راهکارهای گوناگونی را به‌دنبال داشته است. در میان سایر تصمیم‌هایی که از سوی مسئولان مطرح شده، جدی‌ترین‌شان شاید انتقال آب از خزر و خلیج‌فارس به شهرهای کویری است. گفته شده که برای نخستین‌بار طرح انتقال آب کشاورزی در دوران صفویه شکل گرفت که با توجه به امکانات آن دوره، به نتیجه نرسید. پس از آن در سال ۱۳۳۲ تونل اول کوهرنگ ساخته شد و نخستین انتقال آب سرشاخه‌های کارون برای کشاورزی و صنعت شکل گرفت. در سال ۱۳۶۸ نیز باقی‌مانده آب کوهرنگ با تونل دوم به زاینده رود منتقل شد و تونل سوم نیز از دهه ۷۰ وارد فاز اجرایی شد. این در حالی بود که به‌علت تغییرات اقلیمی، کارون روزبه‌روز کم‌آب‌تر می‌شد.
این تصمیم‌ها و شرایط اقلیمی کارون را اکنون در بدترین تغییرات قرار داده و کاهش بارش‌ها، افزایش دما و ریزگردها این رودخانه را به مرکز بحران محیط‌زیست تبدیل کرده است.
تکرار کابوس کارون
حالا چند سالی است که قرار است تب ویرانی کارون و جلگه‌های خوزستان به خزر هم برسد در حالی که آمارها کاهش تراز آب دریای خزر را نشان می‌دهد اما هر لحظه طرح توسعه‌ای تازه‌ای در این منطقه کلید می‌خورد. نخستین‌بار، محمود احمدی‌نژاد، رئیس دولت نهم و دهم، انتقال آب دریای خزر به سمنان و کویر را برای مصارف صنعت و آشامیدنی مطرح کرد. این کار از آن جهت که بحران‌های بسیاری برای محیط‌زیست به همراه داشت با مخالفت‌های بسیاری روبه‌رو شد. در آن زمان مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نیز این طرح را بدون توجیه اقتصادی و محیط‌زیست دانست. پس از آن به نظر می‌رسید که طرح به‌دست فراموشی سپرده شود اما سفر استانی حسن روحانی، شوک بزرگی به‌دنبال داشت. رئیس‌جمهوری در سفر به سمنان از سرگیری انتقال آب خزر به سمنان را مطرح کرد. این در حالی است که به گفته بسیاری از کارشناسان، در صورت تایید انتقال آب به شهرهای کویری، دریای عمان گزینه مناسبی برای این اقدام است.
در این باره یوسف داوودی، عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی به صمت گفت: اگر اکنون شرایط ایجاب می‌کند که انتقال آب به مناطق کم‌آب و کویری انجام شود باید راه عقلانی و درست را در پیش بگیریم. به گفته این نماینده مجلس شورای اسلامی، انتقال آب خزر به شهرهای کویری پیشنهاد تازه‌ای نیست. پیش از این نیز مطرح شده بود به دلیل مشکلات گسترده‌ای که به‌دنبال داشت، اجرایی نشد. اکنون نیز این طرح نیازمند بررسی‌های متعدد است. نمی‌شود که به صرف ایجاد آبادانی در برخی شهرها، مناطق دیگر را به نابودی بکشانیم. این طرح درحال‌حاضر هیج توجیه عملی و اقتصادی ندارد.
خزر تاب کم‌آبی ندارد
به گفته داوودی، کارشناسان و مدیران وزارت نیرو درحال‌حاضر انتقال آب از دریای خزر به استان سمنان یا کویر ایران را غیر‌اقتصادی و ناسازگار با محیط‌زیست می‌دانند. بر این اساس، اگر تاکید بر انجام این کار است باید بررسی‌های کافی انجام شود تا عوارضی برای گیلان و مازندران به‌دنبال نداشته باشد. از طرفی، استانی مانند مازندران، هرچند که استانی ساحلی است اما همواره با کمبود آب آشامیدنی سالم روبه‌رو است. بر این اساس، باید توجیه منطقی انتقال آب از شمال به مرکز کشور بررسی‌های دقیق‌تری انجام شود. مشکلات دریای خزر به قدری است که تلاش‌های بین‌المللی فقط توانست روند نابودی را آهسته‌تر کرد. آلودگی‌ها همچنان ادامه دارد و بهره‌برداری نادرست از دریا در نقاط مختلف هنوز متوقف نشده است. در کنار اینها انتقال آب به سمنان آغاز شده است و این اتفاق آسیب‌های بیشتری به خزر خواهد زد.
این عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس درباره انتقال آب از دریای عمان به مناطق کویری نیز گفت: میزان آب مورد نیاز برای انتقال در دست مطالعه است. همچنین مسائلی مثل عمق و روش آبگیری، نوع فناوری آب‌شیرین‌کن و محل استقرار آن، مسیر انتقال آب و محل بازگرداندن تلخ‌آبه‌ها باید مورد مطالعه قرار گیرد.
عمان، پیشقراول خزر
در این باره، حسین هاشمی تختی‌نژاد، عضو کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی نیز به صمت گفت: این کمیسیون جلسه‌های گوناگونی درباره انتقال آب از دریای عمان برگزار کرد. ضرورت این کار نیز برای مجلس و دولتمردان به اثبات رسیده است. در این باره، بر اساس بررسی‌ها باید ابتدا آب مورد نیاز دریای عمان نمک‌زدایی شده و سپس انتقال دهیم. در واقع باید گفت که بررسی‌های عملی و توجیهی این طرح به پایان رسیده و درحال‌حاضر انتقال آب از دریای عمان در انتظار تایید منابع مالی و بررسی ورود بخش خصوصی به این طرح است.
این عضو کمیسیون عمران درباره طرح انتقال آب از عمان گفت: هرچند که انتقال آب آخرین گزینه برای کاهش کم‌آبی در کشور است اما دریای عمان می‌تواند گزینه بهتری برای این تصمیم باشد. این موضوع نیز نیازمند بررسی‌های گوناگون است اما به‌نظر می‌رسد توجیه بیشتری دارد چرا‌که این دریا به آب‌های آزاد و اقیانوس راه دارد و انتقال آب از آن، منجر به کاهش سطح آب دریا نخواهد شد. دریای عمان به‌ویژه شمال شرقی آن در مقایسه با دریاچه خزر، شرایط متفاوتی دارد ضمن اینکه چاره دیگری برای تامین منابع آب مورد نیاز این مناطق نداریم. با این حال، همچنان تاکید بر بررسی‌های بیشتر است. مطالعات باید انجام شود و تا قبل از ارائه نتایج تمامی مطالعات نمی‌توان در این باره نظر قطعی داد. همچنین سازمان حفاظت محیط‌زیست بدون گزارش‌های ارزیابی ریسک و ارزیابی زیست‌محیطی با اجرای طرح موافقت نخواهد کرد. هرچند که در این میان باید گفت کشورهای حوزه خلیج‌فارس با استفاده از آب‌شیرین‌کن‌های متعدد از دریای عمان استفاده می‌کنند و حجم آبی که ما از این دریا و خلیج‌فارس برداشت می‌کنیم در مقابل دیگر کشورهای حاشیه خلیج‌فارس بسیار ناچیز و صفر است. به گفته هاشمی تختی‌نژاد، با توجه به ساحل طولانی ایران در کنار دریای عمان و وجود شهرها و استان‌هایی مانند بندرعباس و بوشهر، هرمزگان و بلوچستان که با مشکلات کم‌آبی شدیدی روبه‌رو هستند، می‌توان آب دریای عمان را شیرین کرده و به این استان‌ها فرستاد. از طرفی با گسترش زیرساخت‌های مورد نیاز، در انتقال به شهرهای دورتر نیز امکان‌پذیر خواهد بود.