فعال‌سازی معادن کوچک‌مقیاس برای رونق اقتصادی و رشد اشتغال به‌ویژه در مناطق کمتر توسعه‌یافته، امری ضروری است.

طرح احیا، فعال‌سازی و توسعه معادن کوچک‌مقیاس در سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) با هدف ایجاد اشتغال، تامین مواد اولیه صنایع معدنی و توسعه مناطق محروم در سال ۹۷ آغاز شد. براساس آمارها با شناسایی ۱۰۲ ظرفیت معدنی در این سال حدود ۳۶ معدن با ظرفیت اشتغال ۷۰۰ نفر قابلیت فعال‌سازی پیدا کرد. همچنین با فعال‌سازی ۱۵۰ معدن کوچک‌مقیاس برآورد شد تا پایان سال ۱۳۹۸ حدود ۳ هزار شغل مستقیم ایجاد شود.
طرح احیا، فعال‌سازی و توسعه معادن کوچک‌مقیاس در سال ۱۳۹۸، سالی که با عنوان رونق تولید نام‌گذاری شد، موفق شد با شناسایی ۴۴۹۶ معدن کوچک‌مقیاس در کشور، ۲۱۳۰ معدن را در قالب ۳۶۴ پروژه بررسی و ضمن انجام اقدامات کلینیکی روی ۹۷۰ معدن کوچک، در نهایت مطابق برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته حدود ۱۴۶ معدن کوچک‌مقیاس از ۱۵۰ معدن هدف‌گذاری شده را احیا کند. 
به‌باور کارشناسان باتوجه به مهیا بودن زیرساخت‌های اجرایی و نرم‌افزاری، روند احیای معادن کوچک‌مقیاس در سال ۱۳۹۹ شتاب بیشتری خواهد گرفت. در این روند باید ضمن پایش وضعیت معادن احیا شده در سال ۹۸، نسبت به آمایش، بررسی‌های کلینیکی و انجام پروژه‌های زیرساختی اقدام شود.

 ازجمله پروژه‌های موفق و فعال‌شده در حوزه معادن کوچک و افزایش اشتغال می‌توان به معدن آهن پلاسری بزمان (سیستان و بلوچستان)، مس رمشک (جنوب کرمان)، مس سیاستراگی (سیستان‌وبلوچستان) و معادن سنگ‌آهن بوکان (آذربایجان غربی) اشاره کرد. طبق آمارها با فعال شدن معادن مذکور برای ۱۱۳ نفر اشتغال ایجاد شده است.
 روزنامه صمت درباره اهمیت رونق معادن کوچک و نقش آن در اقتصاد با کارشناسان گفت‌وگو کرده که در ادامه می‌خوانید.

نقش معادن کوچک در رونق اشتغال

 صمت سید رضا عظیمی، مدیر اجرایی و دبیر شورای هماهنگی طرح احیا، فعال‌سازی و توسعه معادن کوچک‌مقیاس درباره نقش معادن کوچک در رشد اشتغال مناطق مختلف کشور به صمت گفت: یکی از نکات امیدبخش در راه‌اندازی و توسعه معادن کوچک‌مقیاس ایجاد اشتغال پایدار است. با رونق معادن کوچک‌مقیاس می‌توانیم شاهد شکوفایی مناطق مختلف کشور باشیم. از آنجایی که معادن کوچک راحت‌تر از معادن بزرگ احیا می‌شوند، زمان‌بر نیستند و به زیرساخت‌های زیادی نیاز ندارند و سریع‌تر می‌توانند به توسعه کمک کنند. 
مدیر اجرایی و دبیر شورای هماهنگی طرح احیا، فعال‌سازی و توسعه معادن کوچک‌مقیاس اظهار کرد: تاکنون شاهد بوده‌ایم که در روند شکل‌گیری معادن کوچک‌مقیاس شغل‌های متنوعی ایجاد شده‌اند که به رونق آن منطقه کمک کرده‌اند. 
در واقع وقتی معدنی فعال می‌شود، چندین شغل جانبی در کنار آن ایجاد و منجر به توسعه اقتصادی در کل کشور می‌شود.

اهمیت تجمیع معادن کوچک

عظیمی با اشاره به اهمیت ادغام معادن کوچک‌مقیاس خاطرنشان کرد: در سراسر دنیا ادغام معادن کوچک به‌منظور هم‌افزایی و توسعه این دسته از معادن اتفاق می‌افتد. در ادغام معادن کوچک‌مقیاس تاکید بر حفظ مالکیت و منافع همه بهره‌برداران و صاحبان پروانه است. او اظهار کرد: تا توافقی همه‌جانبه بین معدنکاران اتفاق نیفتد این ادغام صورت نمی‌گیرد.
مدیر اجرایی و دبیر شورای هماهنگی طرح احیا، فعال‌سازی و توسعه معادن کوچک‌مقیاس با اشاره به اینکه در ادغام معادن و ایجاد کلونی‌های هدفمند، علاوه بر در نظر گرفتن موقعیت مکانی معادن چند مورد دیگر هم ضرورت دارد، خاطرنشان کرد: در این روند به زیرساخت‌های مشترک از جمله جاده، تامین انرژی و همچنین واحد فرآوری مشترک و تامین خوراک از این معادن نیاز است.

رشد ارزش‌افزوده مواد معدنی

عظیمی با اشاره به اینکه گاهی معدنکاری در معادن کوچک صرفی ندارد، اظهار کرد: در بسیاری از موارد، معدنکاری کوچک‌مقیاس به دلایل مختلفی از جمله پایین بودن میزان ذخیره یا عیار نمی‌تواند توجیه‌پذیری اقتصادی داشته باشد. به این ترتیب تجمیع این معادن و تولید محصولات میانی و نهایی زنجیره ارزش، ایجاد واحدهای بازاریابی و بازرگانی مشترک و… می‌تواند به‌میزان قابل‌توجهی ارزش‌افزوده مواد معدنی این دسته از معادن را بالا برده و فعالیت‌های معدنکاری را رونق ببخشد.
 مدیر اجرایی و دبیر شورای هماهنگی طرح احیا، فعال‌سازی و توسعه معادن کوچک‌مقیاس با اشاره به لزوم تشکیل کنسرسیوم در بین معادن کوچک خاطرنشان کرد: در تمامی کشورهای توسعه‌یافته معدنی دنیا، معدنکاری کوچک‌مقیاس با ایجاد کنسرسیوم‌ها و واحدهای مشترک توسعه پیدا می‌کند.
 در همین راستا، یکی از راهکارهای پیشنهادی طرح احیا، فعال‌سازی و توسعه معادن کوچک‌مقیاس تجمیع معادن کوچک‌مقیاس و احداث زیرساخت‌ها و کارخانجات فرآوری مشترک است.

عملکرد موفق معادن سنگ آهن پلاسری

عظیمی با اشاره به نمونه‌های موفق در کشورمان اذعان کرد: نمونه موفق تجمیع معادن کوچک‌مقیاس را می‌توان در معادن سنگ آهن پلاسری استان سیستان‌وبلوچستان و چندین استان دیگر از جمله هرمزگان، فارس و مازندران مشاهده کرد. تشکیل کنسرسیوم موجب می‌شود ضمن فعال‌سازی و توسعه این معادن، زمینه ثروت‌آفرینی و اشتغال مولد برای مناطق کمتر توسعه‌یافته نیز فراهم شود.
مدیر اجرایی و دبیر شورای هماهنگی طرح احیا، فعال‌سازی و توسعه معادن کوچک‌مقیاس درباره اهمیت توسعه اکتشافات در کشور و نقش معادن کوچک نیز گفت: از دیگر زمینه‌های توسعه معادن کوچک‌مقیاس، سرمایه‌گذاری این معادن روی مطالعات اکتشافی در محدوده‌های مشترک است که می‌تواند به کشف و بهره‌برداری ذخایر جدید به‌منظور تامین خوراک واحدهای فرآوری ایجادشده، کمک کند.

اشتراک‌گذاری ماشین‌آلات و تجهیزات

عظیمی ادامه داد: همچنین ماشین‌آلات و تجهیزات این معادن می‌تواند به‌صورت مشترک مورد استفاده قرار گیرد و از این طریق، هزینه‌های عملیاتی معادن کوچک برای افزایش حاشیه سود و بهره‌وری تا حد زیادی کاهش پیدا کند.
مدیر اجرایی و دبیر شورای هماهنگی طرح احیا، فعال‌سازی و توسعه معادن کوچک‌مقیاس با اشاره به اهمیت همفکری و توجه به زیرساخت‌ها برای توسعه معادن کوچک گفت: یکی از مواردی که می‌تواند در ارتقای دانش فنی با تجمیع معادن نقش بسزایی داشته باشد، هم‌افزایی فکری و استفاده از زیرساخت‌های واحدهای تحقیق و توسعه مجموعه‌های بزرگ‌تر و صنایع معدنی مصرف‌کننده برای توسعه معادن کوچک‌مقیاس است.
 به این ترتیب تجمیع معادن کوچک ضمن اینکه مالکیت مجوزها را برای هر معدن حفظ خواهد کرد، در شرایط امروز عملیاتی خواهد بود. عظیمی در پایان گفت: با تمرکز بر معادن کوچک به‌راحتی می‌توان در مناطق مختلف کشور سرمایه‌گذاری کرد و دست به بومی‌سازی زد.

معادنی با ذخیره کم

 صمت علیرضا شهیدی، رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور درباره اهمیت معادن کوچک‌مقیاس به صمت گفت: این نوع معادن با اینکه ذخیره کمی دارند، حدود ۸۰ درصد معادن ایران را به خود اختصاص داده‌اند. همچنین در حالی که حدود ۶۶ درصد کل معادن کشور مواد غیرفلزی و مصالح ساختمانی را در خود جای داده‌اند و مقدار کمی منابع فلزی دارند، اهمیت معادن کوچک پررنگ‌تر می‌شود.
رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور با اشاره به اینکه معادن کوچک می‌توانند در اشتغال اثرگذار باشند، ابراز کرد: باتوجه به اینکه معادن کوچک به سرمایه‌گذاری کمی نیاز دارند، بخش خصوصی به‌راحتی می‌تواند در آن ورود کرده و دست به فعالیت بزند. به این ترتیب کوچک‌مقیاس‌ها در رشد اشتغال تاثیر بسزایی دارند.

اتمام ذخایر تا ۲۰۵۰

شهیدی درباره اهمیت توجه به اکتشاف ذخایر پنهان خاطرنشان کرد: در کل دنیا شرکت‌های معدنی بزرگ به این نتیجه رسیده‌اند که ذخایر معادن کوچک‌مقیاس تا سال ۲۰۵۰ به اتمام می‌رسد؛ درنتیجه باید هدف آنها اکتشاف ذخایر پنهان باشد.
رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور با اشاره به اقدامات این سازمان برای رشد اکتشافات اظهار کرد: از سال ۱۳۸۱ موضوع ژئوفیزیک هوایی را مورد توجه قرار داده‌ایم تا به اکتشاف ذخایری برسیم که در زیر زمین نهفته هستند و شاهدی از آنها در سطح زمین دیده نمی‌شود. این معادن براساس آمارها و مطالعات در عمق ۱۰۰ تا ۱۵۰ متری زمین قرار دارند، این در حالی است که عمق اکتشاف ما خیلی کم است. به این ترتیب برای اینکه بتوانیم بقای خود را در بحث مواد معدنی و تامین خوراک کارخانه‌ها حفظ کنیم باید به عمق توجه کنیم.

نقش شرکت تهیه و تولید مواد معدنی

شهیدی با بیان اینکه سازمان زمین‌شناسی در موضوع معادن کوچک‌مقیاس ورود پیدا نکرده، خاطرنشان کرد: این مسئله جزو شرح خدمات و وظایف سازمان زمین‌شناسی نیست، چراکه ما در اصل وظیفه اکتشاف مواد معدنی را برعهده داریم. 
او ادامه داد: همانطور که در برنامه‌های وزارتخانه مشخص است، احیای معادن کوچک‌مقیاس برعهده شرکت تهیه و تولید مواد معدنی است. قرار شده این شرکت در سال ۱۳۹۹ دست به آسیب‌شناسی حدود ۱۰۲۰ معدن کوچک‌مقیاس بزند تا مشکلات‌شان را حل کند؛ به‌عبارتی کلینیکی ایجاد شده تا وضعیت معادن کوچک‌مقیاس بررسی شود تا دوباره به چرخه تولید بازگردند.

کمک به معادن کوچک از دهه ۸۰

  رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور با اشاره به پیشینه این سازمان برای ورود به موضوع معادن کوچک، اظهار کرد: سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور دهه ۸۰ در ۱۰ استان فعالیت‌هایی را انجام داده و به توسعه اکتشاف معادن کوچک کمک کرده است؛ به‌طور مثال برای برخی از معادنی که به‌واسطه نقصان در بخش اکتشاف تعطیل شده بودند، اقدامات اکتشافی و ژئوفیزیک انجام داده است.
 او ادامه داد: درحال‌حاضر وظیفه سازمان، اکتشاف مواد معدنی است و موضوع معادن کوچک ارتباطی به شرح وظایف ما ندارد؛ البته اگر از ما درخواست شود به‌طور حتم به فعالان این حوزه کمک می‌کنیم.
شهیدی با اشاره به اینکه سازمان زمین‌شناسی در جلسات کمیته احیای معادن کوچک هم عضو است، بیان کرد: معاون اکتشاف سازمان به‌عنوان نماینده ما در این جلسات حضور دارد و ضمن اظهارنظر از آخرین اخبارمربوط به معادن کوچک باخبر می‌شود.

کلام آخر

توجه به معادن کوچک‌مقیاس می‌تواند در افزایش آمار اشتغال نقش موثری داشته باشد. در روستاها و مناطقی که دور از شهرها هستند معادن کوچک بسیاری وجود دارند که می‌توانند اشتغال خوبی را برای کشور به ارمغان بیاورند. اگر می‌خواهیم در بحث معادن کوچک موفقیتی داشته باشیم باید بتوانیم زمینه‌های رشد آنها را هم فراهم کنیم. شرکت تهیه و تولید مواد معدنی و مدیر اجرایی و دبیر شورای هماهنگی طرح احیا، فعال‌سازی و توسعه معادن کوچک‌مقیاس تلاش کرده تا گام‌های موثری برای رشد این دسته از معادن کشور برداشته شود. ازآنجایی‌که رونق معادن کوچک می‌تواند به توسعه اقتصادی کمک کند، به این ترتیب باید به آن بها دهیم. 
یکی از مسائل مهمی که درباره رشد این معادن در کشور وجود دارد، لزوم ادغام آنها است. 

به‌باور کارشناسان در ادغام معادن کوچک‌مقیاس بر حفظ مالکیت و منافع تمامی بهره‌برداران و صاحبان پروانه تاکید می‌شود. از آنجایی‌که معادن کوچک سرمایه چندانی در اختیار ندارند می‌توانند با توافقی همه‌جانبه‌دست به تجمیع بزنند.
 با این امر می‌توانند به نیازهای اصلی خود از جمله دسترسی به زیرساخت‌های مشترک جاده، تامین انرژی، واحد فرآوری مشترک و تامین خوراک دست پیدا کنند. از دیگر زمینه‌های توسعه معادن کوچک‌مقیاس، سرمایه‌گذاری این معادن روی مطالعات اکتشافی در محدوده‌های مشترک است که می‌تواند به کشف و بهره‌برداری ذخایر جدید به‌منظور تامین خوراک واحدهای فرآوری ایجاد شده، کمک کند. از آنجایی که در کل دنیا شرکت‌های معدنی بزرگ به این نتیجه رسیده‌اند که ذخایر معادن کوچک‌مقیاس تا سال ۲۰۵۰ به اتمام می‌رسد، به اکتشاف ذخایر پنهان روی آورده‌اند.