توسعه معدنکاری مسئولانه با رعایت استاندارد بین‌المللی
معدنکاری مسئولانه به‌معنای فعالیت معدنی طبق اصول، ضوابط، دستورالعمل‌ها و چارچوب مشخص فنی و زیست‌محیطی است.
معدنکاران برای تحقق معدنکاری مسئولانه راهی ندارند جز یافتن راهکارهایی برای حل‌وفصل مشکلات و تطبیق با اصول استانداردهای زیست‌محیطی. براساس استانداردهای بین‌المللی شاخص‌هایی تدوین شده تا معدنکاران با رعایت این شاخص‌ها در راستای توسعه معدنکاری مسئولانه گام بردارند. به‌این‌ترتیب توجه به راهکارهای سازمان ملل و برنامه توسعه محیط‌زیست می‌تواند نقشه راهی برای معدنکاران باشد تا به اصول معدنکاری مسئولانه بپردازند. روزنامه صمت درباره اینکه معدنکاری مسئولانه به چه معنا است، در این زمینه چه اقداماتی صورت گرفته و معدنکاران چقدر با راهکارها و اسناد بین‌المللی همراه هستند با کارشناسان گفت‌وگو کرده که در زیر می‌خوانید.
استفاده از تمام توان تخصصی
راضیه لک، رئیس پژوهشکده علوم زمین درباره معنا و مفهوم معدنکاری مسئولانه به صمت گفت: معدنکاری مسئولانه به‌معنای معدنکاری طبق اصول، ضوابط، دستورالعمل‌ها و چارچوب مشخص فنی و زیست‌محیطی است. رئیس پژوهشکده علوم زمین در بیان راهکارهایی برای دستیابی به این مهم تصریح کرد: برای این منظور در ابتدا لازم است سازمان برنامه‌وبودجه با همکاری سازمان حفاظت محیط‌زیست در زمینه تدوین ضوابط و دستورالعمل‌های زیست‌محیطی فعالیت‌های معدنی اقدام کنند. خوشبختانه چند وقتی است که سازمان حفاظت محیط‌زیست اقدام به این مهم کرده و پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور نیز در این زمینه مشاوره‌هایی را ارائه داده است.
او تصریح کرد: چند وقت پیش سازمان حفاظت محیط‌زیست از محل صندوق توسعه محیط‌زیست برای پژوهشکده علوم زمین (به‌عنوان مشاور در تدوین ضوابط زیست‌محیطی) بودجه‌ای در نظر گرفت و این سازمان را موظف به آموزش نیروی انسانی کرد. لک تصریح کرد: برای توسعه معدنکاری مسئولانه از تمامی توان تخصصی کشور در حوزه معدن و محیط‌زیست استفاده خواهد شد. اعضای هیات علمی، خبرگان ایمنی، بهداشت و محیط‌زیست وزارت صنعت، معدن و تجارت و سازمان ایمیدرو نیز از جمله نیروهای متخصصی هستند که می‌توان در این عرصه از توان و اطلاعات آنها بهره برد. وی افزود: پیش از این نیز بخش ضوابط و معیارهای وزارت صنعت، معدن و تجارت با همکاری سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و سازمان نظام‌مهندسی معدن طرحی را در زمینه استانداردسازی اکتشاف و استخراج و فرآوری مواد معدنی اجرایی کردند که تا حدی توانست اکتشاف و استخراج معادن را از نظر فنی ارتقا دهد.
رئیس پژوهشکده علوم زمین خاطرنشان کرد: در این زمینه بررسی ضوابط و توجه به راهنماهای منطقه‌ای و بین‌المللی در کنار بررسی منابع آلاینده در اثر فعالیت‌های معدنی از جمله مواردی است که باید مورد توجه قرار گیرد. همچنین به‌منظور پیشگیری از تکرار مشکلات، تدوین راهبرد مدیریت زیست‌محیطی عملیات معدنی باید در دستور کار قرار گیرد. تدوین ضوابط زیست‌محیطی فعالیت‌های معدنی نیز با تایید فعالان محیط‌زیستی و معدنی از دیگر موارد مورد نظر است. لک در پاسخ به این سوال که آموزش و توانمندسازی نیروی انسانی چقدر در توسعه معدنکاری مسئولانه مهم است، گفت: متاسفانه در کشور ما موضوع آموزش و توانمندسازی نیروی انسانی در بیشتر موارد مورد بی‌مهری قرار گرفته و کمتر در سیاست‌گذاری‌ها لحاظ شده، در حالی که آموزش بهره‌برداران معدنی و همچنین آموزش نیروها و پرسنل فنی اکتشاف و استخراج معادن در راستای بهینه‌سازی عملیات می‌تواند به تغییر نگاه از روش سنتی معدنکاری به روش‌های نوین بینجامد. او ادامه داد: نیروهایی که در معادن، اجرای طرح‌های فنی زیست‌محیطی را برعهده‌دارند، می‌توانند با اجرای درست ضوابط زیست‌محیطی در امر معدنکاری در راستای توسعه پایدار اقتصادی و اجتماعی گام بردارند.
رئیس پژوهشکده علوم زمین در پاسخ به این سوال که برای رسیدن به توسعه پایدار در معدنکاری بر چه مواردی باید تاکید کرد، گفت: اجرای قوانین، آموزش مستمر، استفاده از دانش و فناوری روز دنیا، بهینه‌سازی عملیات اکتشاف، استخراج و فرآوری، اجرای درست طرح‌های اکتشاف و توجه به موارد زیست‌محیطی از جمله اصولی است که باید موردتوجه قرار گیرد. همچنین برای دستیابی به معدنکاری مسئولانه باید به حل مشکلات معارضین محلی و حمایت از بهره‌برداران معدنی و حل تعارضات دستگاه‌های اجرایی با یکدیگر در بخش معدن پرداخت. در این صورت می‌توان از بخشی‌نگری جلوگیری کرد و به توسعه نگاه کلان ملی رسید. تدوین استراتژی و چشم‌انداز درست از زنجیره اکتشاف تا فرآوری و صنایع پایین‌دست بخش معدن، اصلاح روش‌های بازسازی محیط‌زیست در هنگام و پس از عملیات معدنی نیز از دیگر الزامات دستیابی به معدنکاری مسئولانه و توسعه پایدار است.
تعهد عقلانی و ضروری
سیامک اخ طاری، فعال معدنی در حوزه بین‌الملل در پاسخ به این سوال که معدنکاری مسئولانه به چه معنا است به صمت گفت: در واقع سازمان ملل سندی را به‌نام توسعه پایدار تنظیم کرده که ۱۷ شاخص مختلف در آن مطرح شده است. این اصول باید در بخش صنعت و معدن نیز موردتوجه قرار گیرد تا باعث رشد منطقه و شکل‌گیری معدنکاری مسئولانه شود. به این ترتیب معدنکاری طبق اصول، ضوابط، دستورالعمل‌ها و چارچوب مشخص فنی و زیست‌محیطی را معدنکاری مسئولانه می‌گویند. براساس این سند، فعالیت صنعتی و معدنی باید برای کشور و منطقه دستاوردهایی داشته باشد و نباید بدون برنامه‌ریزی باشد. این فعال معدنی تصریح کرد: معدنکاری مسئولانه چیزی فراتر از رعایت دستورالعمل است، چراکه یک تعهد عقلانی و ضروری برای تضمین بهبود وضعیت منطقه‌ای به‌شمار می‌رود.
درواقع ایجاد رفاه، بالا بردن کیفیت زیست در منطقه اطراف معدن و انجام فعالیت موثر و مفید، همه بستگی به قدرت و توان مجری دارد و عملکرد اجرایی باید مستمر بررسی و گزارش شود. اخطاری در پاسخ به این سوال که چقدر معادن ایران باید با معیارهای بین‌المللی معدنکاری مسئولانه تطبیق یابند، گفت: اساس و معیار کار باید اسناد و الگوهای بین‌المللی باشد، اما این مهم باید با مختصات و فرهنگ ایرانی بومی‌سازی شود. در مواردی ممکن است عوامل تاثیرگذار و تاثیرپذیر یکی نباشند، اما فراموش نکنیم که محور اصلی یاری‌رسانی برای توسعه پایدار در منطقه جغرافیایی فعالیت معدنی است. این فعال معدنی به‌عنوان راهکار توسعه معدنکاری مسئولانه گفت: برای ارتقای این مهم نیازمند همکاری نزدیک ادارات مسئول همچون منابع طبیعی، حفاظت محیط‌زیست، رفاه و تامین اجتماعی و وزارت صنعت، معدن و تجارت هستیم. این مجموعه‌ها می‌توانند با سیستم‌سازی و تهیه فرم‌های گزارش، الزامات لازم را رعایت کرده و پس از امتیازبندی و ارزشیابی از مشوق‌های حمایتی بهره‌مند شوند.
سخن پایانی…
برای توسعه معدنکاری به‌طور حتم باید به معدنکاری مسئولانه روی آورد. در سند توسعه پایدار سازمان ملل بر این مهم تاکید و راهکارهایی پیشنهاد شده است. سازمان‌های مختلف در کشور ما نیز مدتی است به این موضوع توجه و در جهت آن حرکت کرده‌اند. کارشناسان باور دارند برای حرکت به سمت معدنکاری مسئولانه استفاده از تمام توان تخصصی کشور و تمرکز بر مسئله تعهد، امری عقلانی و ضروری است.