جای خالی مهندسان و اداره سنتی معادن
کشور ما به‌دلیل دارا بودن ذخایر و منابع معدنی سرشار، یکی از کشورهای مهم در این حوزه محسوب می‌شود و به همین منظور انتظار می‌رود بازار کار مهندسی معدن و شاخه‌های علمی و مهندسی مربوطه پررونق باشد، اما متاسفانه باوجود اهمیت بسیار بالای این علم و کاربرد گسترده آن در حوزه معدن، شاهد آن هستیم که علاوه بر آنکه سالانه از میزان فارغ‌التحصیلان و اشتیاق افراد برای تحصیل در رشته مهندسی معدن کاسته می‌شود، بازار کار نیز هنوز جای مناسبی برای مهندسان تازه‌وارد بخش معدن باز نکرده است.
کارشناسان و فعالان بخش معدن عقیده دارند علاوه بر سختی کار معدن، نبود بستر مناسب برای اشتغال فارغ‌التحصیلان مهندسی معدن و رشته‌های مرتبط می‌تواند یکی از عوامل کاهش علاقه دانشجویان به تحصیل در این رشته مهندسی باشد. در ارتباط با این موضوع و پرداخت به فرضیه مطرح شده، با کارشناسان و مهندسان معدن به صمت گفت‌وگو پرداخته است.
خلأ مهندسی معدن در صنایع معدنی
مهدی لطفی، کارشناس معدن درباره نقش علم مهندسی معدن در توسعه این حوزه در گفت‌وگو با صمت گفت: بی‌شک معادن نقش پررنگی در توسعه کشور دارند؛ به‌ویژه طی سال‌های اخیر پیرو تاکیدات رهبر معظم انقلاب بر سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، بخش معدن اهمیت بالاتری پیدا کرده و می‌توان گفت امروزه معادن پیشران توسعه اقتصادی و صنعتی کشور هستند. مهندسان معادن در بخش‌های اکتشاف، استخراج و فرآوری نقش مهمی برعهده دارند، اما خلأ نقش‌های مهندسی معدن در سیاست‌های کلی توسعه‌ای دولت به‌گونه‌ای پررنگ احساس می‌شود.
لطفی افزود: در بخش مهندسی معدن و زمین‌شناسی معدنی، سازمان نظام مهندسی معدن را داریم که به‌طور صنفی عمل می‌کند و عملکرد خیلی خوبی هم دارد، اما باید سازمان نظام مهندسی معدن، از طرف دولت توانمند و مستحکم شود؛ به سبب آنکه این نهاد در بحث توسعه معادن ظرفیت‌های لازم را برای ایفای نقش پررنگ‌تر دارد. اما امروزه در بخش معدن، چه در معادنی که در حال اکتشاف هستند و چه استخراج و بهره‌برداری و همچنین در ارتباط با مجوزهای کوتاه‌مدتی که برای برداشت و استخراج صادر می‌شود، مصوب شده یک فارغ‌التحصیل رشته معدن یا زمین‌شناسی در صورتی که واجد صلاحیت بوده و پروانه اشتغال داشته باشد، بنا بر قانون معادن و آیین‌نامه حضور داشته باشند؛ بنابراین مهندسان و فارغ‌التحصیلان رشته‌های معدنی در بخش معدن و فرآیند مربوطه مانند اکتشاف و استخراج حضور دارند، اما در بحث صنایع معدنی جای خالی این مهندسان متاسفانه به‌شدت احساس می‌شود.
کمبود مقررات الزام‌آور
این کارشناس معدن ضمن تاکید بر موثر بودن نقش دولت و همچنین وزارت صنعت، معدن و تجارت در سیاست‌گذاری‌های معدنی گفت: به‌عقیده کارشناسان یکی از سیاست‌های وزارت صنعت، معدن و تجارت می‌تواند حضور گسترده‌تر و فعالانه‌تر فارغ‌التحصیلان رشته فرآوری‌های معدنی در صنایع معدنی نسبت به گذشته باشد. به‌نظر می‌رسد این اتفاق نیازمند دستورالعمل‌ها و بخشنامه‌هایی است که واحدهای صنایع معدنی را ملزم به استفاده از مهندسان و فارغ‌التحصیلان رشته‌های فرآوری معدنی و شاخه‌های مرتبط با آن کند. وی همچنین افزود: صنایع معدنی بزرگ‌مقیاس از حضور مهندسان معدنی و فارغ‌التحصیلان رشته‌های مرتبط بهره می‌برند اما در واحدهای فرآوری کوچک‌مقیاس این اتفاق صورت نگرفته و به‌نظر می‌رسد در آینده باید بستر حضور کارشناسان معدنی در این معادن هموارتر شود.
بازار کار مشوق جوانان
مهدی لطفی درباره مقررات موجود در بخش صلاحیت‌های فنی و مالی برای صدور مجوزهای فعالیت‌های معدنی اظهار کرد: در شروع فعالیت معدنی و تعیین محدوده کاری معادن بنابر مقررات، متقاضیان باید دارای صلاحیت‌های فنی و مالی باشند. این صلاحیت به‌طور مشترک توسط سازمان نظام مهندسی معدن و سازمان‌های صنعت، معدن و تجارت هر استان بررسی و در نهایت ازسوی سازمان‌های صنعت، معدن و تجارت استان مربوطه تایید یا رد می‌شود.
وی افزود: در مقررات صلاحیت‌ها به‌دلیل آنکه طی سال‌های گذشته تنظیم شده، متاسفانه به‌صورت ویژه‌ای به صلاحیت‌های علمی و شایستگی‌های فنی و در واقع حضور فارغ‌التحصیلان و متخصصان امر معدن پرداخته نشده است. به‌عقیده کارشناسان امر، در قانون صلاحیت‌های فنی و مالی باتوجه به شرایط امروزه کشور باید بازبینی شود و اختصاص وزن شایسته به صلاحیت‌های علمی و بکارگیری فارغ‌التحصیلان مهندسی معدن و رشته‌های مربوطه، می‌تواند یکی از مشوق‌های صاحبان معادن و خود مهندسان برای فعالیت در معادن باشد. این امر ضمن اشتغالزایی برای قشر مهمی از جوانان کشور، باعث پیشرفت و توسعه فنی مهندسی معادن شده و در ادامه موجب کسب مقام‌های بالاتری در حوزه معدنی جهان خواهد شد.
دوره‌های موثر نظام مهندسی
مهدی لطفی پیرو تاکید بر ایجاد فرصت برای فارغ‌التحصیلان و دانشجویان رشته مهندسی معدن برای کسب تجربه گفت: برای بکارگیری و استفاده از ظرفیت‌های دانشگاهی باید هم از جانب بخش دولتی و هم بخش خصوصی و معادن به مهندسان و فارغ‌التحصیلان معدنی اعتماد و فضای کاری و کسب تجربه برای آنها فراهم شود، چراکه از نیازهای مهم جامعه معدنی ما استفاده از توانمندی فارغ‌التحصیلان مهندسی معدنی است. وی افزود: علاوه بر آن در حوزه معدنی کشور لازم است نقش سازمان نظام مهندسی معدن پررنگ‌تر شود و فارغ‌التحصیلان مهندسی معدن بعد از اتمام مقاطع و دوره تحصیلی دانشگاهی ازسوی سازمان نظام مهندسی به‌روز شده و آموزش‌های هنگام کار را از این سازمان کسب کنند. وی همچنین در ادامه گفت: دوره‌های آموزشی تخصصی هر سال توسط سازمان نظام مهندسی معدن برگزار و مدارک معتبری به دانشجویان اعطا می‌شود. حضور در این دوره‌ها نیازمند پیگیری فارغ‌التحصیلان و اشتیاق برای شرکت و کسب دانش تخصصی بیشتر است.
راه طولانی تا دستیابی به جایگاه جهانی از نظر فناوری
صمت موضوع میزان بهره‌برداری و بکارگیری فارغ‌التحصیلان و مهندسان جوان معدن را با محمد ترکمان، کارشناس معدنی نیز در میان گذاشته است. محمد ترکمان ضمن اشاره به سهم اندک فارغ‌التحصیلان دانشگاهی از مشاغل معدنی گفت: شاید بتوان گفت حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد مشاغل معدنی در اختیار فارغ‌التحصیلان و مهندسان معدنی است. دلیل این موضوع را هم می‌توان شیوه اداره سنتی معادن دانست. متاسفانه در اغلب مناطق کشور معادن با تکیه بر دانش تجربی و همچنان به روش‌های سنتی اداره می‌شوند و فعالیت می‌کنند. بنا بر همین موضوع، از متخصصان و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در این بخش به شیوه بهینه استفاده نمی‌شود. البته لازم به ذکر است که در معادن با مقیاس بزرگ، از مهندسان و متخصصان معدنی به‌عنوان مسئول فنی استفاده می‌شود و اغلب با تکیه بر علم مهندسی معدن مشغول فعالیت هستند.
وی افزود: ذکر این نکته نیز ضروری است که ما در بخش دانشگاهی و علمی شاهد کمبودهایی هستیم و به نظر برخی کارشناسان متخصصان و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی ما تا دستیابی به جایگاه‌های جهانی از نظر فناوری و اطلاعات، راه طولانی در پیش دارند.
سخن پایانی…
استفاده از متخصصان و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی رشته معدن، از واجبات این روزهای معادن کشور ما محسوب می‌شود و بنا بر نظر کارشناسان کمبود کار مرتبط برای مهندسان معدنی علاوه بر ایجاد نابسامانی در بازار کار، باعث ضربه بر پیکره معدنی کشور شده و معادن ما را از توسعه و پیشرفت همتراز جهانی باز داشته است. آموزش و پژوهش از ارکان اساسی رشد و توسعه بسیاری از صنایع همچون صنعت معدنکاری به‌شمار می‌آید. در این زمینه شاهدیم بخش‌های مختلف فعال در حوزه معدن از سازمان‌های دولتی گرفته تا تشکل‌های خصوصی، برنامه‌های گسترده‌ای را برای ارتقای دانش متخصصان و فعالان معدنی در دستور کار خود قرار داده‌اند. در کنار این موضوع، ایجاد دانشگاه تخصصی معدن و استفاده از استادان مجرب برای پرورش نیروهای متخصص، می‌تواند زمینه حضور افراد علاقه‌مند به یادگیری روش‌های معدنکاری نوین در این مراکز را فراهم کند. این مسئله در استان‌های معدنی کشور که منابع فراوانی در اختیار دارند، می‌تواند برای فعال شدن هرچه بیشتر معادن راهگشا باشد و در کنار این موضوع، در منطقه اشتغالزایی کند.