سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی در کل تحت عنوان گهرسنگ‌ها شناخته می‌شوند. با توجه به جذابیتی که این دسته از سنگ‌ها در داخل و خارج از کشور دارند، درنتیجه می‌توانند بازار خوبی داشته باشند.

البته آمار واردات و صادرات این نوع از سنگ‌ها چندان شفاف نیست و به گفته مدیر هیات عامل ایمیدرو هیچ ساختار و سازمانی برای اکتشاف، فرآوری و تامین ماشین‌آلات این صنعت شکل نگرفته است. از این‌رو تا کنون این نوع سنگ‌ها به‌صورت خام به خارج قاچاق و محصولات فرآوری آن به‌صورت غیررسمی وارد کشور شده است. درباره اهمیت گوهرسنگ‌ها و نقش آن در اقتصاد ایران، چندی پیش نشست‌هایی از سوی ایمیدرو با حضور مسئولان و کارشناسان مربوطه در استان‌های اصفهان و خراسان رضوی برگزار شد. این جلسات منجر به ایجاد سند و تفاهمنامه همکاری بین ایمیدرو و استانداری‌های مربوطه در زمینه ایجاد بازارچه گوهرسنگ‌ها، احیای معادن و رشد این حوزه شد. روزنامه صمت درباره اهمیت این ماده معدنی و وضعیت آن در کشور با کارشناسان گفت‌وگو کرده که در زیر می‌خوانید.

تجارت چمدانی سنگ قیمتی اشکالی ندارد

منصور قربانی، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه شناخته‌ترین گوهرسنگ در ایران سنگ فیروزه است، به صمت گفت: امروز تنها معدن فعال فیروزه در نیشابور جای گرفته است که در دنیا هم شناخته‌شده است. این معدن تاریخ ۷هزارساله دارد، سنگ فیروزه به‌صورت خام و تراش‌خورده بازار خوبی در خارج از کشور دارد. او تاکید کرد: بسیاری از مناطق دنیا تمایل دارند که فیروزه نیشابور را به صورت خام یا پردازش‌شده، خریداری کنند. این استاد دانشگاه با بیان اینکه معدن نیشابور به تنهایی نمی‌تواند تامین‌کننده نیاز داخلی کشور باشد، اظهار کرد: بهتر است که معادن دیگر فیروزه در کشور که هم اکنون غیرفعال هستند، فعال شوند حتی اگر فیروزه خام (غیر از فیروزه چینی) از خارج از کشور هم وارد کنیم، مورداستفاده قرار می‌گیرد؛ چراکه تقاضای فیروزه داخلی بیش از ظرفیت معدن نیشابور است. او خاطرنشان کرد: در کتابی که در دست چاپ دارم تمام گوهرسنگ‌های ایران، خاورمیانه و کانی‌های کلکسیونی و جایگاه آنها از نظر تجاری و اقتصادی را معرفی کرده‌ام که در هفته‌های آتی به چاپ می‌رسد. رئیس انجمن زمین‌شناسی ایران با اشاره به لزوم واردات سنگ‌های قیمتی راف از خارج کشور گفت: آنچه نباید اجازه ورود پیدا کند، سنگ پردازش‌شده قیمتی و نیمه‌قیمتی است، زیرا که سنگ‌های نیمه‌قیمتی مثل انواع عقیق‌ها که در کشور وجود دارد، مانع رشد صنعت داخلی می‌شود. اما اگر سنگ نیمه‌قیمتی به‌صورت خام وارد شود و با هنر ایرانی پردازش شود، اتفاق خوبی است. از سوی دیگر باید صادرات سنگ‌های پردازش‌شده و کار گذاشته‌شده را آزاد کرد. او ادامه داد: سعی بر این است که سنگ نیمه‌قیمتی و قیمتی پردازش‌شده وارد کشور نشود. باید ورود سنگ‌ها مثل یاقوت، زمرد و انواع بریل به صورت خام باشد تا با هنر ایرانی پردازش و بعد صادر شوند. 
قربانی در ادامه با اشاره به تاریخچه ایران درباره تجارت سنگ‌های قیمتی به اهمیت درایت و مدیریت آگاهانه دولت بر صنعت سنگ قیمتی تاکید کرد و گفت: ایران سابقه چند هزارساله از صادرات و واردات گوهرسنگ‌ها دارد. به‌طور مثال سنگ‌های قیمتی به شکل خام از کشورهای شرقی وارد کشور می‌شدند، در شهر سوخته نزدیک زابل فعلی به‌عنوان مرکز تراش و پردازش کشور به هنر ایرانی آغشته و بعد به کشورهای جنوب غربی ایران یعنی بابل، مصر و رم صادر می‌شدند. بنابراین ایران قدمت ۴۰۰۰ساله در زمینه گوهرسنگ‌ها دارد. 
او با اشاره به نقش ایمیدرو در این حوزه گفت: چند وقتی است که در ایمیدرو بحث گسترده‌ای در رابطه با رونق گوهرسنگ‌ها مطرح‌شده است. تاکنون این سازمان مراحل خوبی را طی کرده، امیدواریم به نقاط پیشرفت قابل‌توجهی دست پیدا کنیم و صنعت گوهرسنگ در ایران رونق پیدا کند. اگر مطالعات و بررسی‌های ایمیدرو به استراتژی مورد نظر برسد، به‌طور حتم وضع صنعت گوهرسنگ‌ها دگرگون خواهد شد. قربانی با بیان اینکه واردات سنگ‌های قیمتی به ایران از نظر تجاری هیچ اشکالی ندارد، گفت: به دلیل اینکه اغلب سنگ‌های قیمتی در ایران وجود ندارد؛ درنتیجه واردات آن هم خالی از اشکال است. ما گوهرسنگ‌های قیمتی مثل الماس، یاقوت کبود یا زمرد را در کشور نداریم و تنها در گروه نیمه‌قیمتی‌ها یعنی عقیق، گارنت، فیروزه و شجر توانمند هستیم؛ بنابراین واردات ما بیشتر به سنگ‌های قیمتی خلاصه می‌شود. او با اشاره به تجارت چمدانی سنگ‌های قیمتی نیز بیان کرد: این مسئله هیچ اشکالی ندارد؛ چراکه اگر به دنبال رونق و اشتغال باشیم، باید به این مهم توجه کنیم. 
این استاد دانشگاه در پایان تاکید کرد: جایگاه گوهرسنگ‌های ایران در جهان می‌تواند قابل‌توجه باشد. اگر درایت نشان دهیم و دست ایمیدرو را باز بگذاریم، می‌توانیم حرفی در دنیا داشته باشیم. بنابراین سازمان‌هایی دیگر نباید روی این بخش موانعی ایجاد کنند و باید همسو و در یک‌جهت به رشد گوهرسنگ‌ها کمک کنند.

در فرآوری سنگ‌های قیمتی عقب هستیم

بهرام صادقی، مدیر موزه علوم زمین در سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور در پاسخ به این سوال که برای حمایت از صنعت سنگ‌های قیمتی کشور چه اقداماتی باید انجام داد، به صمت گفت: جلوگیری از خام‌فروشی، برندسازی برای فیروزه نیشابور، شجر فردوس، دمانتویید کرمان و….، آموزش همگانی استاندارد براساس متدهای روز دنیا از مدرسه تا دانشگاه، ایجاد بورس سنگ‌های قیمتی و بانک اطلاعاتی، همکاری با صنایع‌دستی، شرکت در نمایشگاه‌های هدف و معتبر بین‌المللی با حمایت دولت، تکمیل زنجیره تولید شامل اکتشاف، بهره‌برداری، فرآوری و آموزش از جمله مواردی است که باید به آن توجه کرد. مدیر موزه علوم زمین در سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور در پاسخ به این سوال که اوضاع سنگ‌های قیمتی در کشور به چه صورت است، بیان کرد: براساس آخرین آمار ۴ میلیارد تن ذخیره سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی با تنوع ۳۰ نوع ماده معدنی و بیش از ۲۰۰ محدوده در کشور شناسایی‌شده؛ اما از سوی دیگر سهم ۰۵‌.‌۰ درصدی ایران از تجارت جهانی نشان‌دهنده این موضوع است که در بحث فرآوری سنگ‌های قیمتی نسبت به رقیبان خود در دنیا عقب هستیم. صادقی ادامه داد: بر اساس داده‌های نشریه Mining انگلستان، ارزش تولید و تجارت سنگ‌های قیمتی در سال‌های گذشته به بیش از ۱۰۰۰ میلیارد دلار رسیده است که از این رقم نزدیک به ۱۰ میلیارد دلار مربوط به رژیم‌صهیونیستی(که خود واردکننده سنگ‌های قیمتی خام است)، ۲۷ میلیارد دلار به کشور تایلند و ۲۰ میلیارد دلار به کشور هند و ۱۲ میلیارد دلار به ترکیه تعلق دارد.

دراین‌بین سهم ایران بسیار ناچیز یعنی حدود ۵۰۰ میلیون دلار و معادل ۰۵‌.‌۰ درصد از این تجارت سودآور جهانی است. او تاکید کرد: امروزه تولید سنگ‌های قیمتی صنعتی که علاوه بر زیورآلات، مصارف گسترده‌ای در علوم پزشکی و علوم نظامی و صنعتی دارد، یک صنعت سودآور است که ما هیچ‌گاه به این علوم و صنایع ورود نکرده‌ایم. خیلی از کشورها در زمینه تولید سنگ قیمتی مصنوعی و همچنین بهسازی سنگ‌ها ورود کرده‌اند؛ ولی ما همچنان به‌دنبال خام‌فروشی سنگ قیمتی هستیم. فرآوری سنگ قیمتی تا ۷۰۰ درصد ارزش‌افزوده دارد که ما سال‌هاست از این مقوله غافل مانده‌ایم. صادقی درباره نقش سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی در این حوزه گفت: این سازمان در سال‌های گذاشته اقدام به اکتشافات ناحیه‌ای در رابطه با سنگ‌های قیمتی در برخی استان‌ها کرده است؛ اما تا رسیدن به نقطه مطلوب و ایده‌آل راه طولانی در پیش داریم. هرچند سازمان در زمینه اکتشاف اقدامات خوبی انجام داده است؛ ولی متاسفانه بحث اصلی همان عدم تکمیل زنجیره تولید است که این مهم در حیطه وظایف و اختیارات سازمان نیست.